BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Belegiš

Konjički klub „Mirela” u Belegišu jedno je od takvih mesta gde možete da uživate u društvu najlepših životinja na svetu. Vlasnik Slobodan Jovanović Sloba dao je svom klubu ime po sestri Mireli koja je prerano preminula. Dočekuje nas Bojan, Slobin sestrić i Mirelin sin i pokazuje blago koje ovde imaju. Pored škole jahanja, iznajmljivanja ponija za dečije rođendane i iznajmiljivanja fijakera za svadbe, ovaj klub nudi i usluge „pansiona za konje”... Dakle, ako imate konja a nemate uslove da ga držite, ovde za 200 eura mesečno imate boravak, hranu i higijenu za svog ljubimca. Potkivanje i veterinara plaćate vi.

Bojan nam sa ponosom pokazuje njihovu kolekciju fijakera od kojih su neki i iz 19. veka; njihovog najvećeg i najmanjeg konja kao i ulje na platnu na kojem su prikazani njegov ujak Sloba sa pokojnom sestrom Mirelom, tamburašima i naravno - konjima.

Napuštamo Konjički klub „Mirela” i dve bake na šoru upućuju nas u pravcu crkve. Selo ima puno sačuvanih autentičnih panonskih kuća. Ispred jedne zatičemo jato golubova - repana.

Belegiš je nastao u 16. veku, kad su se 23 porodice doselile na desnu obalu Dunava. Sagradili su malu crkvu od pletera, pokrivenu trskom. 1731. izgrađena je druga, modernija crkva. Tada je selo već brojalo 230 kuća.

Pošto je Dunav odnosio breg na kom je bila druga crkva, zidovi su počeli da pucaju i tonu u zemlju. Sadašnja crkva u Belegišu je treća koja je podignuta otkako je selo nastalo. Srpsko ratarsko pevačko društvo je dobilo svoj dom u maju 1939. Za vreme Drugog svetskog rata Belegiš je bio partizanska baza, a 14. marta 1944. u Belegišu je formiran Glavni Narodnooslobodilački odbor Vojvodine.

U Belegišu je 1925. rođena Vera Miščević, partizanka i borac Treće vojvođanske brigade. Vera je poginula oktobra 1944. kod Obrenovca, tokom borbi u sklopu Beogradske operacije. 1953. proglašena je za narodnog heroja, a 1974. u selu joj je podignut spomenik, ispred Osnovne škole, koja nosi njeno slavno ime.

Spomenik na početku ulice Vere Miščević je samo podnožje krsta podignutog 1868. Ovakvi spomenici su uglavnom postojali u svakom selu na raskrsnicama, a prema narodnom verovanju oni bi štitili selo od raznih nedaća…

Prema popisu iz 2011. u Belegišu živi 2.973 stanovnika od čega su 93% Srbi i 3% Romi. Proteklih desetak godina veliki broj Beograđana kupuje kuće ili gradi vikendice u Belegišu koji je i ranije bio mesto za odmor na obali Dunava o čemu svedoče i neki predratni letnjikovci, poput Vile Olga  na koju nailazimo sa leve strane na putu za Stare Banovce.

Stižemo do centra sela u kojem se u savršenom skladu nalaze pravoslavna crkva iz 1927, spomenik palim partizanima iz 1956. i savremeno dizajnira škola otvorena 2021.

Prvi pravoslavni hram u Belegišu, sa svodom od dasaka pokrivenih trskom, bio je sagrađen od pruća i blata. Novo prostranije sakralno zdanje podignuto je 1731. a osvetio ga je episkop krušedolski Nikanor (Meletijević). 1733. u izveštaju Karlovačke eparhije za crkvu u Belegišu piše: “Crkva nova, od pletera, pokrivena trskom, svod od dasaka, zvono malo.” Crkva je imala ikonostas sa Nedremanim okom i pet većih ikona. Druga crkva sagrađena je 1766. Za slikanje njenog ikonostasa, pevnica i tronova, crkvena opština je 11. aprila 1809. zaključila ugovor sa Georgijem Lackovićem. Iste godine Stefan Gavrilović, karlovački slikar, uputio je pismo Konzistoriju u kome se žali da je crkvena opština u Belegišu za slikanje ikonostasa sa njim sklopila ugovor još 1805. ali su radovi odloženi jer opština nije imala dovoljno novca. On je tražio od Konzistorija da ugovor crkvene opštine sa Lackovićem poništi. Krajem maja 1809. Konzistorija je potvrdila ugovor crkve opštine i Georgija Lackovića, pa je on i oslikao ikonostas koji je bio u upotrebi do druge polovine 19. veka. Crkvena opština u Belegišu, je 1874. zatražila od Arhidijecezalnog administrativnog odbora da radove na ikonostasu poveri Nikoli Markoviću koji je radove završio tri godine kasnije.

Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (22. maj) u ulici Kralja Petra Prvog br. 117 u Belegišu je monumentalna građevina, neuobičajeno je velikih dimenzija za mesto u kome se nalazi. Predstavlja značajan primer crkvenog graditeljstva iz prve polovine 20. veka. Definisan kao srpski nacionalni stil, ovaj arhitektoski pravac je baštinio najbolje iz tradicije srednjovekovne srpske arhitekture i prilagođavao je potrebama i novom shvatanju crkvenog graditeljstva. Crkva je bogato ukrašena vučenom i livenom plastikom, triforama i rozetama i drugim dekorativnim elementima, stilski neujednačenim. Primeri obnove nacionalnog stila su retki u crkvenom graditeljstvu u Sremu, a crkva u Belegišu na najbolji način reprezentuje sve odlike ovog stila.

Crkva je građena od 1924-1927. Zidali su je Kosta Đaniš i Sava Škorić iz Šapca, a 4. jula 1927. osvetio je patrijarh Dimitrije. Pevao je čuveni belegiški hor Srpskog ratarskog pevačkog društva. Iz stare crkve prenet je ikonostas Nikole Markovića, ali je po dimenzijama bio mali za novu, pa su sa svake strane dodate još po tri nove ikone. Prema Letopisu crkve u Belegišu “molovanje crkve, opravku i dometak ikonostasa i stolova preuzeli su dekorativni moler Aleksa Kuzminac iz Šapca, pozlatarski posao Stevan Kuzminac iz Zemuna, a slikarski Stefan Stefanović iz Karlovaca”. Duborez na stolovima i ikonostasu radio je Alojz Kuster iz Inđije.

Na južnoj strani vrata su dvokrilna, sa lučnom nišom iznad njih u kojoj se nalazi ikona svetog Nikole. Crkvene dveri su hrastova i masivna, obrađena na isti način kao vrata na zapadnom, pročelju. Časnu trpezu u oltaru podigao je Stefan Orlović, za vreme vladavine cara Franca prvog i uprave mitropolita Stefana (Stratimirovića), 1817. Od poliranog mermera je crvenkaste boje – “budimskog”, verovatno iz Mađarske.

Hram je kompletno renoviran 2015. i 2016. godine, sredstvima opštine Stara Pazova i sredstvima Crkvene opštine Belegiš. Kada smo je obilazli, crkva je bila otvorena pa sam se popeo na kor i u toranj, tradicionalno posećen od strane lokalnih golubova.

Kao što sam rekao, malo je mesta u Vojvodini u kojima su tako dobro uklopljeni crkva, spomenik iz NOB-a i neki objekat savremene arhitekture kao što je to slučaj sa Belegišom. Spomenik posvećen meštanima Belegiša koji su stradali u Drugom svetskom ratu. Veličine je 8,15 h 5 metara, na prednjem delu osnove spomenika se nalazi bronzani reljef sa predstavom streljanja žrtava a sa zadnje se nalazi spomen ploča u bronzi sa imenima stradalih. Na vrh spomenika je postavljena bronzana figura mladića sa puškom u desnoj i uzdignutom rukom. Figura je visoka 3 metara a spomenik je rad varaja Lukića, podigli su ga meštani sela 1956.

Iza spomenika nalazi se zgrada Osnovne škole koja nosi ime Vere Miščević, partizanke rođene u Belegišu koja je poginula kod Obrenovca u oktobru 1944.

Poput Starčeva i Vinče - i Belegiš ima svoju „kulturu” kada je o arheologiji reč. Belegiška kultura je iz bronzanog doba i zahvatala je oblasti Srema, Bačke, Banata i Šumadije, a u jugoistočnoj Rumuniji joj je srodan lokalitet Kručeni. Ova kultura, iako malo rasprostranjena, ima veliki značaj, jer predstavlja spoj između kulture Panonije, Karpata i centralnog Balkana. Smatra se da direktno potiče od Vatinske kulture.

U neposrednoj okolini Belegiša, uz obalu Dunava, zabeležen je niz lokaliteta (Gradac, Šančine, Brodić, Čobanovića surduk) a neki od njih su u većoj ili manjoj meri istraženi. Sam naziv „Belegiška kultura” uveo je prof dr Nikola Tasić (arheolog, naučni savetnik, prof. na Filozofskom fakultetu, član SANU i Evropske akademije nauka i umetnosti) 1967. On ju je prvi video kao samostalnu celinu. Prvi materijal koji se danas svrstava u Belegišku kulturu iskopao je Josip Brunšmid (doktor arheologije rođen 1858. u Vinkovcima) početkom 20. veka u Surčinu. Glavna nalazišta ove kulture su naselja na Gomolavi, u Jakovu, nekropole u Belegišu – Stojića gumno, Surčinu, Vojilovici, Kovačici i Karaburmi (Beograd).

Manja zaštitna arheološka istraživanja na lokalitetu Belegiš-Gradac izvedena su 1954. da bi se u narednim kampanjama prešlo na istraživanje naselja na Šančinama. Na lokalitetu “Gradac” istražena je nekropola spaljenih pokojnika sa ritualnim načinom sahranjivanja, hronološki opredeljena u rano bronzano doba, a kulturno opredeljena kao vinkovačka. Pored nekropole pronađeni su pojedinačni nalazi Vučedolske kulture i ostaci jednog naselja s kraja bronzanog doba. Na lokalitetu “Šančine” u Belegišu iskopano je i višeslojno naselje odbrambenog karaktera. Od 1954. sa manjim prekidima do 1965. vršena su arheološka istraživanja na sektorima Šančine, Gradac i Stojića gumno. Materijal sa ovih istraživanja se nalazi u Zavičajnom muzeju u Zemunu, koji je danas u sastavu Muzeja grada Beograda i nakon što je bio pod ključem 20 godina treba na jesen ove godine da bude ponovo otvoren pa ćemo imati prilike da uživamo u posmatranju ovih vrednih tragova naše prošlosti.

Na ovogodišnjem 44. salonu arhitekture u Beogradu jednu od nagrada (u kategoriji „Arhitektura”) dobili su autori: Danilo Grahovac, Ivana Mijailović, Jovanka Gojković, a delo za koje su nagrađeni je Osnovna škola Vera Miščević koja je građena od 2018. do 2021.

Osnovna škola u Belegišu postoji od polovine 18. veka, ali prvi pisani podatak potiče iz 1772. i u njemu se kaže da školska zgrada ne postoji, već učitelj, čije se ime ne pominje, decu uči u svom stanu. Prvi učitelj (magister) Lazar Simonović, za koga se kaže da svoje đake uči čitanju, pisanju i računanju pominje se 1780. On je u školi u Belegišu proveo više godina. Posle njega se 1799. pominje učitelj Ilija Miščević za kojim slede Jeftimije Grabovski (1825), Rafailo Veselinović (1860-1871) pa Petar Bugarski (1872) i tako redom. Škola je 1802. imala 30, 1842. - 60, 1846. - 69, a 1871. - 83 učenika. Početkom 20. veka škola je bila četvororazredna, a imala je 369 đaka u redovnoj i 67 u poftornoj nastavi. Stara škola u Belegišu zapaljena je maja 1943. i u vreme rata nastava se izvodila u Parohijskom domu ili u privatnim kućama u mestu. Izgradnja stare školske zgrade počela je 1948. i završena je 1952. godine. Od tada se u njoj redovno izvodila nastava dok 2021. nije useljeno novo spektakularno zdanje.

Robert Čoban