SVEČANOM CEREMONIJOM NOVI SAD DANAS PRVI PUT OBELEŽAVA Godišnjica rođenja Svetozara Miletića

Stoga je Odbor Vlade Republike Srbije za negovanje tradicije oslobodilačkih ratova Srbije i Grad Novi Sad pozivao građane, poštovaoce Miletićevog lika i dela, koji je ostavio neizbrisiv trag u bogatoj istoriji Srpske Atine, da prisustvuju državnoj svečanosti. Poštovanje i značaj Miletića ogleda se u činjenici da se ubraja među retke novosadske gradonačelnike koji su birani u dva mandata. Jedini koji je bio biran u tri madata i to zaredeom je ministar odbrane Miloš Vučević.

Miletić je rođen u Mošorinu 22. februara 1826. godine, kao najstariji od sedmoro dece, u siromašnoj porodici. Osnovnu školu pohađao je u rodnom mestu i u bataljonskom središtu u Titelu, a potom je upisao Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju u Novom Sadu, gde je ostalo zabeleženo da je Miletić „najbolji đak koga je gimnazija ikada imala“ (Jovan Hadžić). Po položenoj maturi 1844. godine upisao je Evangelistički licej u Bratislava gde se uključio u rad srpske đačke družine koja je brojala 40 članova i koja je delala pod uticajem sveslovenskih ideja. Studije je nastavio u Pešti 1848. godine, gde su ga zatekle građanske revolucije koje su te i naredne godine potresle Evropu. Njegove kolege su ga optužile da je veleizdajnik koji želi da dovede Ruse u Ugarsku, pa pošto mu je bezbednost u Pešti i Budimu bila ugrožena, Miletić se vratio u Šajkašku. Nadugo potom u Beogradu je pokušao da utiče na srpsku vladu da krene u rat protiv Turaka, te da tako započne opštesrpski ustanak na Balkanu, što nije bilo prihvaćeno. Razočaran 1849. godine studije nastavlja u Beču.

Po povratku u Novi Sad 1856. godine otvorio je advokatsku kancelariju i njegov najznačajniji tekst koji se u tom periodu pojavio i koji je uneo preokret u srpsku politiku je objavljen uoči Božića 1861. godine, pod jednostavnim nazivom „Na Tucindan 1860”. Kako je tada već došlo do ukidanja Vojvodstva, Miletić konstatuje da je „vojvodstvo umrlo, ali da takvo kakvo je bilo nikom nije trebalo. No, mnogo važnije je da je za Srbe umrlo nešto drugo”. Iako nije naveo decidno šta, jasno je bilo da je mislio na srpsku odanost Beču i austrijskom caru od koga su Srbi očekivali potvrde svojih prava i privilegija. Miletić se zalagao za ostvarenje Srpske Vojvodine, ali u mnogo manjim granicama od Vojvodstva. Do Srpske Vojvodine, po njemu, nije trebalo doći „preko cara“, već kroz saradnju i dogovor sa Mađarima. Taj tekst je u prvi mah uneo pometnju među mlade Srbe, ali ga je potom, mlada liberalna srpska građanska inteligencija prihvatila i u narednih desetak godina, Srbi su nastojali da tu saradnju ostvare. Međutim, kada se Ugarska nagodila sa Austrijom, 1867. godine, Mađari su okrenuli leđa Srbima i započeli borbu protiv srpskih ciljeva. Od tada je Ugarska za Miletića bila još veći protivnik od Austrije.

Spomenik u srcu grada

Ceremonija postavljanja spomenika Svetozaru Miletiću 1939. godine, na Trgu Oslobođenja (danas Trg Slobode), okupilo se oko 20.000 građana. Spomenik Svetozaru Miletiću najznačajnijem vođi Srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji, poslaniku, advokatu i gradonačelniku Novog Sada, od bronze, visine pet metara, rad vajara Ivana Meštrovića, postavljen je prvi put 1939. godine ispred Gradske kuće na Trgu slobode u Novom Sadu. Spomenik je bio uklonjen za vreme Drugog svetskog rata ali je već 1944. godine vraćen na mesto. Na novi postament od sivog mermera vajar Pavle Radovanović uklesao je, 1951. godine, tekst: „Svetozar Miletić 1826 – 1901. rad Ivana Meštrovića 1939“.

Kao najmlađi gradonačelnik u istoriji grada Miletić je na čelo Novog Sada prvi put dospeo 20. marta 1861. godine, a saradnici u Magistratu bili su mu Jovan Jovanović Zmaj i Jaša Ignjatović. Kao gradonačelnik, proglasio je srpski jezik zvaničnim, ukinuo je nemačku realku i zalagao za to da se zgrada Srpskog narodnog pozorišta podigne na Glavnom trgu, a Gradska kuća bliže srpskom kraju, gde je bio Turski han, odnosno na mestu gde je danas zdanje Matice srpske. Takva politika ga je ga je dovela u sukob sa Budimpeštom te je njegov Magistrat suspendovan.

Važan dokument u Arhivu grada

Na Blagoveštenskom saboru (sabor Srba u Austrijskom carstvu održan na praznik Blagoveštenje) Miletić se već istakao kao lider jedne jasno profilisane liberalno-demokratske stranke, koja je dobijala sve više pristalica u redovima seljaštva, zanatlija, trgovaca, velikog dela učenih ljudi i omladine, nasuprot konzervativcima. Osim toga, on se zalagao za ustanak balkanskih naroda protiv Turske. Takva politika nije išla na ruku Budimpešti, zbog čega je, po nalogu kraljevskog komesara, 28. januara 1862. godine suspendovan njegov  Magistrat, a za gradskog načelnika postavljen je Pavle Mačvanski. U Istorijskom arhivu grada Novog Sada se čuva taj dokument na mađarskom jeziku u kojem je poverenik mađarske vlade Ferdinand Ast smenio Miletića s položaja gradonačelnika, optuživši ga za delatnost protiv države i ustava.

Od maja 1867. ponovo je dospeo na čelo Magistrata, a tada su mu najbliži saradnici Laza Kostić i Kosta Trifković. U vreme drugog mandata, njegovom zaslugom, boje srpske trobojke postale su zvanične boje grada Novog Sada, a kako je nastavio sa naporima da Gradsku kuću podigne u srpskom kraju i postao ozbiljna smetnja vlastima, suspendovan je posle godinu dana, a ubrzo i uhapšen i na jednom montiranom procesu osuđen na godinu dana zatvora. Nakon izlaska iz zatvora, svoju aktivnost proširio je i na druge krajeve gde žive Srbi, naročito u vreme ustanka u Hercegovini. Ovaj put, ugarska vlada je rešila da mu trajno stane na put, pa je 5. jula 1876. godine uhapšen u svom stanu u Novom Sadu, a potom, u još jednom montiranom procesu, osuđen na šest godina robije. U zatvoru je maltretiran i fizički i psihički, saradnici su ga napustili, a uz druge probleme koje je imao, počinje i psihički da poboljeva. Po izlasku iz zatvora, neko vreme je izgledalo da mu se stanje popravilo, ali bolest, zatim, vratila u još žešćem obliku. Do kraja života se nije oporavio i više se nije uključivao u politički život. Umro je u Vršcu, 4. februara 1901. godine, a sahranjen na Uspenskom groblju u Novom Sadu i njegovo ime nose ulica u centru grada i jedna srednja škola.

S. Kovač