MOJ NOVI SAD Dan kada je bio prestonica svih Srba
Četvrtog avgusta ove, 2022. godine, Novi Sad je bio mesto u kome su se bratski sakupili — da tuguju i druguju — Srbi iz Dalmacije, sa Korduna, Like, Banije, Srema, Slavonije, Baranje...; iz čitave Republike Srpske, s Papuka, iz Banata, Bačke, Šumadije; sa Kosova i Metohije, iz Crne Gore, iz Severne Makedonije; i iz Beograda, Kruševca, Kraljeva, Kragujevca, Niša, Pirota, Leskovca, Zaječara, Valjeva; iz Obrenovca, Sombora, Apatina, Čačka, Užica, Bora, Negotina; sa Zlatibora, Dinare, Kopaonika, Šar-planine, Cera i Suvobora; sa Kajmakčalana, Mišara, Topole, Takova i Orašca; s Crnog vrha, Dobrog polja, Veternika, Kumanova, Mačkovog kamena; iz Ljiga, sa Uba, iz Subotice, sa Svete Gore, iz Peći i Sremskih Karlovaca, Cetinja i Knina, Ličkih Osredaka, Ševine poljane i Male Graduse; iz Jasenovca, Jadovna, Siska, Mlake, Paga, Jastrebarskog, iz jama i logora, stratišta i gubilišta; iz zbegova i seoba, iz ovog, prošlog i svih prethodnih vekova…
Svi smo bili tu, prisutni. Na čelu sa srpskim vođama i državnicima, sa sve našim patrijarhom i episkopima, s političkim predstavnicima srpskog naroda iz čitave Otaybine, našom braćom i sestrama. I živi i mrtvi; sa pozivnicama i bez njih; sa srpskim pasošima, ali i sa nekim drugim dokumentima; u odelima i običnim majicama, u nošnjama i mantijama; i mladi i stari, zdravi i bolesni, umorni i puni snage, plahoviti i smireni, uplakani i bez ijedne suze (jer su odavno još presušile), nostalgični i prkosni, ponosni i ujedinjeni u zajedničkom bolu na ovaj teški, strašni, sveti dan.
Novi Sad je dobio čast da, nakon Krušedola, Sremske Rače i Busija, bude izabrani domaćin ovog jedinstvenog nacionalnog skupa i krvavo-crvenog slova u srpskom istorijskom kalendaru.
U njega su se, pre tačno 27 godina, sklonile one duge kolone izbeglih i iz svog zavičaja silom proteranih Srba. I tu našle svoju spasonosnu, novu adresu, sa koje ih niko i nikada neće moći da istera.
Kao i toliko puta pre toga u srpskoj istoriji, posle svih velikih ratova i narodnih stradanja, Novi Sad je pokazao svoje široko, velikodušno srce, u kome niko nije ”sumnjivi stranac”, ”nepoželjni dođoš” i ”remetilački faktor”. Nema te nacije i tih stradalnika koji ovde nisu našli utočište, dobili prvu pomoć i onu veliku sudbinsku, spasonosnu šansu za novi početak života. O tome svedoče brojni hramovi svih vera, usloženi kao duhovno blješteći komadići tajanstvenog gradskog bogotražiteljskog mozaika. I toliko raznolikih imena ulica, te svih mogućih tipova zgrada i najrazličitijih kuća i palata, uz rajsku reku i baroknu tvrđavu - sve je to deo ove vekovne priče o gradu otvorenog srca.
Nažalost i na sreću, taj i takav Novi Sad je dočekao tragične junake poslednje srpske velike seobe, iscelio rane i obrisao suze onima koji su, samo trenutak pre toga, pomislili kako je sve gotovo i da im više nema budućnosti. Nažalost, jer je video svu strahotu izgubljenih zavičaja, srušenih snova i razorenih porodica; a na sreću, jer je doprineo da to stradanje ne bude apsolutno i zastrašujuće, da se kroz svu tamu tih dana ipak probila svetlost nade.
I katolička katedrala je, zajedno sa metalnim Svetozarom Miletićem (uzdignute ruke) i obližnjim zvonicima Saborne, Uspenske i Nikolajevske crkve, oslušnula ovaj neprebol izgnanih mučenika i pokajno se ućutala, saosećajući sa prisutnim svedocima nečega što nije lako rečima opisati, niti u pamćenju i srcu sa sobom nositi. Kao da su i sve ulice i bulevari, parkovi i trgovi, podzemni prolazi i ulične svetiljke, učestvovali u ovom programu kao njegov pripadajući deo: parčence te četvrtoavgustovske večeri velike novosadske i srpske, ali i ljudske i anđeoske, vaseljenske i kosmičke tuge.
Kao usmereni zrak u noćno nebo, poslat sa prepunog, krcatog Trga Slobode na ovaj Dan Tuge i Ponosa.
Dragoslav Bokan