Iz Arhiva grada: Vozovi tutnjali kroz Liman i Gradić

U odnosu na ostatak Habzburške monarhije, Novi Sad je relativno kasno dobio železnički saobraćaj, tek 1883. godine, kada je izgrađena pruga od Subotice do Srpske Atine u dužini od 103,3 kilometra koja je dalje vodila do Zemuna u dužini od 74,5 kilometara. O železničkoj vezi između Novog Sada i Evrope raspravljalo se još 8. jula 1846. godine, kada je Magistrat izneo prelog o pruzi koja je trebala da ide od Pešte i da prolazi pored Novog Sada. Međutim, ti planovi su ubrzo pali u vodu zbog izbijanja revolucije u Mađarskoj 1848. godine.

- Prva železnička stanica izgrađena je na nenaseljenoj, južnoj periferiji grada, na mestu današnje pijace na Limanu, a investitor je bila Mađarska državna železnica – kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Koloseci su bili postavljeni duž današnjeg Bulevara cara Lazara, od Ulice cara Dušana do Bulevara oslobođenja, te do mosta na Dunavu u dužini od 2,3 kilometra. Pruga od Subotice do Zemuna, preko našeg grada, bila je jedina takozvana „državna“. Dozvoljena brzina putničkih vozova bila je do 60 kilometara na čas, a brzih vozova 80 kilometara na čas. Šine su prelazile preko gvozdenog mosta Franca Josifa kojeg je, kao i tunel ispod Tvrđave, projektovao Karl Bauman. Izgrađene su i sporedne pruge za lokalne potrebe, na kojima je dozvoljena brzina vozova bila od 35 do 50 kilometara na čas.

Stigla pošta iz Beča!

U novinskom članku 15. februara 1883. godine zabeleženo je da su prvi vozovi subotičko–novosadskom prugom dojurili u 18.30 sati. U prvom su bili železnički činovnici, drugi je bio radi probe mostova, zbog čega je imao tri lokomotive, a u trećem su bili direktor ugarskih železnica i načelnik građevinske inspekcije.

Novine „Zastava“ izvestile su, pak, da je „prvi pravi voz“ stigao tek u ponedeljak 5. marta 1883. godine u 11.14 sati i dopremio je poštu iz Pešte i Beča.

Kada je nakon Drugog svetskog rata most Franca Josifa srušen, a pruga izmeštena, dogodila se neobična sutuacija -  vozovi su išli kroz Petrovaradin i barokni Gradić, Štrosmajerovom ulicom, pored Crkve Svetog Jurja, između kuća, u visini prvog sprata, a u Novom Sadu kroz Ulicu vojvode Mišića, presecali su Maksima Gorkog i Radničku ulicu.

- U Petrovaradinu je podignuta noseća konstrukcija koja je šine usmeravala ka novom Mostu maršala Tita, koji je pušten u saobraćaj 1. januara 1946. godine. Trasa pruge je bila predviđena da traje pet godina, ali je izmeštena tek 1961. godine, kada je završena gradnja železničko–drumskog mosta, poznatijeg kao Žeželjev most – objašnjava Đurđev

Prema rečima Đurđeva, idejno rešenje novog železničkog čvora Novog Sada usvojeno je 23. aprila 1954. godine i podrazumevalo je da se postojeći železnički kapaciteti u celosti moraju preseliti na nove lokacije severno od grada, bliže zonama industrije, skladišta i pristaništa.

- Time su nadležni želeli da oslobode najatraktivnije gradske lokacije za dalji razvoj Novog Sada i istovremeno da modernizuju železnički saobraćaj – kaže naš sagovornik. - Prugu, koja je prolazila kroz današnje Limane, početkom 1960-ih, zamenile su moderne saobraćajnice, pa je i stanica kod današnje Limanske pijace izgubila funkciju. Zgrada Putničke stanice na današnjem Bulevaru oslobođenja, koju je projektovao Imre Farkaš, otvorena je 1964. godine, izmeštena je subotička pruga i ona prema Titelu, a izgrađen je tzv. Žeželjev most, te je ukinuta privremena pruga kroz Gradić, što je potpuno promenilo železnički mrežu koja je oformljena krajem 19. veka.

S. Kovač