Iz Arhiva grada: Ulične bande golobradih mladića

Ipak, još po završetku Drugog svetskog rata na novosadskim ulicama pojavile su se lokalne bande, koje su se u mnogim stvarima razlikovale od današnjih golobradih mladića koji se ne libe ničega i imaju problema sa zakonom i policijom. To su bile grupe mladih koji su branili interese kraja koji je bio„pod njihovom kontrolom“, ali su i čuvali devojke od udvarača iz drugog dela grada. Ravnali su račune uglavnom na neutralonom terenu, pa su se posle Drugog svetskog rata bande iz Podbare i sa Telepa sukobljavale, obično oko devojaka na korzou, a znalo se za „opasne momke“ i na Limanu, Grbavici, Detelinari...

Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva Grada Petar Đurđev tokom prve dve decenije nakon okončanja Drugog svetskog rata, postojalo je više delinkventnih grupa koje su okupljale mladiće iz određenih krajeva grada i svaka je imala svoje ime, teritoriju, hijerarhiju i pravila. - Jedna od najpoznatijih i najozloglašenijih novosadskih bandi tog doba bila je „Crna legija“ s Telepa – kaže Đurđev, dodajući da su njeni pripadnici bili aktivni do sredine 60-ih godina prošlog veka i da su, osim Telepa, pod svojom kontrolom držali i Adamovićevo naselje i deo Grbavice. – U tom delu grada su uglavnom živeli Mađari, pa je nacionalna komponenta davala specifičnost ovoj grupi. Njeni članovi su poticali iz siromašnih porodica i imali su osnovno ili srednje obrazovanje, upečatljivo su se odevali pošto su nosili crne košulje (neki su ih i zvali „crnokošuljaši“) i pantalone, a kasnije su svoj izgled upotpunili crnim kožnim jaknama i farmerkama „rifle“, vozeći bicikle sa ravnim kormanom. Nisu se bavili kriminalom, već su branili ulazak na svoju teritoriju, od kafane „Maroš“, pa prema Telepu i onemogućavali momcima iz drugih krajeva grada dolazak na igranke u „Partizan“, „Eđšeg“ i „Ruzmarinski“. Veliki medijski publicitet dobili su nakon incidenta posle igranke 1954. godine, kada je vođa bande napao i povredio dvojicu policajaca.

Banda „Žuti leptir“ osnovana je početkom 1950-ih godina, naziv je dobila po imenu prvog kriminalističkog filma koji je emitovan u novosadskim bioskopima nakon Drugog svetskog rata, a formirana je kako bi se suprotstavila „Crnoj legiji“. Skupljali su se povremeno, uglavnom kako bi štitili momke, koji su imali devojke na Telepu, od Crne legije. Sastajalište im je bilo u restoranu „Zagreb“ (danas „Atina“), ili u poslastičarnici „Gorica“, kao i ispod koprivića, preko puta hotela „Putnik“.

- Mlade delikvente povezivali su zajednički stavovi i interesovanja, pa su tako „Leptiri“ trenirali boks u BK „Vojvodina“ na Trgu carice Milice, a neki od njih imali su na desnoj ruci istetovirana početna slova naziva bande – objašnjava Đurđev. – Njihova teritorija obuhvatala je centralne delove grada: Stari Grad, Rotkvariju i Sajmište, a pričalo se da su kasnije zašli čak do Petrovaradina. Zanimljivo je da su njeni članovi često bili gimnazijalci i studenati, koji su poticali iz uglednijih porodica. Banda je doživela i medijsku popularnost prilikom masovnog hapšenja njenih članova 1957. godine, kada je objavljeno da su 23 novosadska mladića izazivala tuče i počinila 26 krađa.

Na suprotnom delu grada Detelinari, čitavom pojasu ka Avijatičarskom naselju i na Sajlovu glavnu reč su vodili mladići okupljeni u bandu „Divlji zapad“.

- Trenirali su boks u lokalnom detelinarskom boks klubu i pripadali su tipičnoj radničkoj klasi toga doba – kaže Đurđev. – Bili su poznati po nasilničkim incidentima, a najpoznatiji slučaj je bio iz 1954. godine, kada je ispred kafane „Meksiko“ na Detelinari izbila masovna tuča u kojoj je morala da interveniše čak i milicija na konjima, naoružana šmajserima.

Događaj koji je sigurno ostao urezan u sećanje starijih Novosađana, koji i danas umeju da spomenu tu priču, kada se prisećaju mladalačnog doba i „nekih srećnijih vremena“ je slučaj Dimitrija Gavre Gavrilovića i ubistva dva milicinera. Iako su i ranije ubijani milicioneri, bilo je neshvatljivo da se to moglo dogoditi u Novom Sadu koji je važio za miran grad u kom je svako svakog poznavao i bez straha šetao ulicama u bilo kom kvartu. Pričalo se da je čak i Josip Broz Tito lično zvao i tražio od šefova milicije da hitno nađu počinioce i da ga redovno obaveštavaju o slučaju.

- Tog 15. juna 1977. godine čitav Novi Sad je bio blokiran i pod opsadom milicije, a nadzirani su i granični prelazi, aerodromi i železničke stanice u čitavoj Jugoslaviji. Vest je objavljena istog dana u večernjim izdanjima novinama i glasila je: “jutros oko 2.50 minuta iza ponoći ubijeni su milicioneri međuopštinskog SUP-a Novi Sad, Ćetko Mijatović i Dušan Popović kada su pokušali da uhapse izvršioca provalne krađe u Ulici Novosadskog sajma, pored trafike, ispred zgrade kućnog broja 58-60“ – kaže Đurđev. - Izvršioci su bili Dimitrije Gavra Gavrilović (32) i Pavle Paja Savin (25) koji su iz trefike hteli da ukradu tri yaka jeftine robe, koristeći voki-toki, po čemu su bili poznati. Kada je milicajac Ćetko Mijatović pokušao da otvori vrata trafike Gavra ih je nogom razvalio i pobegao u pravcu Uspenskog groblja, gde se sapleo, pa su ga milicioneri uspeli sustići. Pokušali su ga savladati ali je Gavra, kako bi se odbranio, ispalio hitce u milicionere i usmrtio ih. Obavljeno je gotovo 10.000 informativnih razgovora, izrađeno 15.000 fotografija i ispitani su brojni osumnjičeni. Gavra je tek sredinom septembra 1977. godine uhapšen pošto je milicija u njegovoj radionici, u Almaškoj 3, našla dokaze koji su ga povezivali sa slučajem.

Za ubistvo milicionera Gavra je osuđen na smrtnu kaznu 20. aprila 1979. godine (streljan u blizini kamenoloma u Rakovcu), a Paja na 15 godina robije, dok su ostali pomagači iz njegove bande dobili između četiri i 15 godina.

S. Kovač