Iz Arhiva grada: Habag – centralna zgrada nemačke zajednice

Ta nacionalana zajednica je započela osnivanje svojih udruženja dvadesetih godina prošlog veka, a Novi Sad postao je privredni i kulturni centar Nemaca u Jugoslaviji. Kao centralna zgrada nemačkog Kulturbunda, odnosno nemačke zajednice u Kraljevini Jugoslaviji, bila je palata „Habag” koja je sagrađena 1931. godine u Ulici Vase Stajića.

Prema rečima direktora Istorijskog arhiva grada Petra Đurđeva, zgradu je gradilo Akcionarsko društvo za gradnju kuća. Projekat je u stilu moderne uradio arhitekta iz Vršca Viljem Rihard, a izvođač radova bio je graditelj Filip Šmit.

– U prizemlju se nalazio jedan od najpoznatijih novosadskih međuratnih restorana „Habag”, po čijem nazivu tu zgradu Novosađani i poznaju. Na prvom spratu su bile prostorije privrednog društva nemačke zajednice „Agraria”, a na drugom i trećem su se nalazile prostorije Kulturbunda – kaže Đurđev. – U zgradi je pored brojnog kancelarijskog prostora bilo i svečanijih prostora, stepeništa, ulaznih holova kao i velika sala sa pozornicom, poznatija kao bioskop „Uranija”.

Prosvetni savez – Kulturbund

Podunavske Švabe su se dosta kasno politički i nacionalno organizovale u Novom Sadu, tek početkom 20 veka. Do kraja Prvog svetkog rata kulturni i politički centar bio im je u Temišvaru, a nakon toga sedište okupljanja Nemaca u Vojvodini postao je Novi Sad u kom je 1920. godine osnovan Švapsko-nemački prosvetni savez Kulturbund. U „Habagu” je, osim različitih privrednih, strukovnih i kulturnih udruženja, bila i najveća nemačka knjižara u Jugoslaviji kao i izdavačko preduzeće koje je štampalo dva dnevna lista i nekoliko nedeljnika i mesečnika.

Kasni tridesetih godina prošlog veka, vrh spomenutih nemačkih organizacija se u potpunosti stavio u službu nacističke propagande, zbog čega su aktivno učestvovali u sabotažama  u Aprilskom ratu kao i radnjama okupacionog režima. To je i uslovilo brojne promene u istoriji ovog zdanja.

Tokom savezničkog bombardovanja Novog Sada 6. septembra 1944. godine, objekat je oštećen, ali je po oslobođenju obnovljen. Osam godina kasnije, 1952. godine, zgrada je nacionalizovana i u njoj je smešteno sedište Direkcije jugoslovenskih železnica (novosadski ogranak).

– Nakon rekonstrukcije izgled „Habaga” se malo promenio. Pre bombardovanja na fasadama su bili trougaoni erkeri, vrsta ovalnog, zatvorenog balkona s prozorima na svim stranama, a u parternom pojasu veliki otvori restorana. Obnovljena je tako da zgrada ima visoko podignuto prizemlje, jednostavno obrađene fasade i krila sa prozorioma u nizu. Na fasadi nema dekoracija. Ugao je naglašen horizontalnim ispustom na nivou prvog sprata i prodorom još jedne etaže nad trećim spratom čime je postignut izgled kule. Na obema fasadama nalaze se modernistički koncipirani ulazi – napominje Đurđev.

Palata „Habag” predstavlja istorijsko svedočanstvo o prisustvu nemačke zajednice u multietničkoj i multikulturnoj odlici Novog Sada, a danas se u zgradi nalazi sedište Železnice Srbije.

S. Kovač