Ispravljanje nepravde nanete Uspenskoj crkvi
Nepravda načinjena pre oko pola veka Uspenskoj crkvi, jednom od tri spomenika kulture od izuzetnog značaja u Novom Sadu, oduzimanjem dela porte, rušenjem Parohijskog doma i ograde prilikom izgradnje Srpskog narodnog pozorišta, konačno se ispravlja u meri u kojoj je to u sadašnjim okolnostima izvodljivo.
Višedecenijska težnja Crkvene opštine i nastojatelja hrama da se bogomolja ogradi, jer je iz pomenutih razloga ostala jedina među novosadskim crkvama neograđena, ostvaruje se u sklopu nedavno započetog parternog uređenja dela gradskog jezgra.
Blagodareći Bogu što je posle dužeg vremena počela realizacija plana da se porta i hram zaštite, sadašnji nastojatelj Uspenske crkve protoprezviter Željko Latinović ističe da je taj novosadski hram Uspenja Presvete bogorodice iz 1765. godine koji je 1776. dobio sadašnji izgled, najstariji verski objekat sačuvan u gradu u obliku u kom je i nastao, sa enterijerom očuvanim u potpunosti za razliku od drugih.
- Sama porta biće dosta skraćena u odnosu na staru koja je bila duplo i više od toga, veća – objašnjava otac Željko. – Parohijski dom je oduzet 1968. godine i zabranjena njegova upotreba, da bi 1975/76. bio srušen, a tri godine potom i ostaci ograde, koji su, kako je zapisano, odneti u nepoznatom pravcu i izgubio im se svaki trag. Preparcelacija i zvanično oduzimanje dela porte usledilo je 1980. Od tada stoji ovako, iako je još u to vreme potpisan ugovor i postignut dogovor Crkvene opštine, Gradske uprave i SNP-a da se uredi okolina crkve i zaštiti nekim vidom ograde. U poslednjih desetak godina projekat je doživeo izvesne promene jer smo čekali izmenu regulacionog plana za ovaj deo užeg jezgra grada koji je takođe zaštićen, ali, eto, dočekasmo i taj trenutak.
Po rečima starešine Uspenske crkve Željka Latinovića, ograđivanje porte i izmeštanje palionice preduslov su da se krene sa čišćenjem ikonostosa, ikona i duboreza, koji su njena najveća vrednost. Kako kaže, ikonostas, rad Janka Halkozovića i Vasilija Ostojića, je 1948. godine dobio status opštenarodnog dobra i zahvaljujući tome crkva je opstala.
– Kada su probijani bulevari i građeno pozorište bilo je razmišljanja i stavova da se crkva sruši – naglašava Latinović. – Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture doneo je akt 1948. koji je potpisao izvesni S. Miljković, da se proglasi ikonostas opštenarodnim i kulturnim dobrom, i to je spaslo hram. Ikonostas, duborez, ikone i zidne slike treba očistititi i zaštititi, nove elektroinstalacije postaviti, zameniti podne obloge. Stare ploče su oštećene u mađarskoj buni jer je jedna konjička vojna formacija bila u crkvi, pa su neke polomljene.
Ponovno formiranje porte i ograđivanje Uspenske crkve samo po sebi značajan je poduhvat u istoriji tog 256 godina starog hrama, ali ga nešto čini još značajnijim. Pre nekoliko godina otkriveno je da stara ograda od kovanog gvožđa postavljena 1906. oko hrama nije završila na deponiji kako je glasila naredba, nego je ukrasila dvorište izvesne porodice u Sremskoj Kamenici. U početku se mislilo da su u pitanju njeni fragmenti, ali se ispostavilo da je čitavih 12 metara ograde ugrađeno oko kuće, a da je kapija čuvana u podrumu.
– U spisima stoji da su kapija i 12 metara kovanog gvožđa odneti u nepoznatom pravcu – kaže starešina hrama. – Naređeno je da se povodom dolaska zvaničnika pred otvaranje pozorišta bagerima sve sruši, poravna i baci na deponiju ciglane na Tranyamentu. To se, na sreću, nije dogodilo, jer da jeste, ona bi bila uništena i ne bismo imali na osnovu čega da rekonstruišemo njen izgled i dimenzije, pošto se ona na fotografijama koje posedujemo nedovoljno dobro vidi. Mi smo te delove ograde zahvaljujući Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sad otkupili i povratili, a tim ljudima napravljena je replika. Stari delovi su restaurirani, konzervirani i oni čekaju da budu vraćeni na svoje mesto. Na osnovu tih delova ograde napravljen je i nastavak ograde u istom stilu i po istim merama.
Restauracija ograde delom je finansirana iz hramovne kase, ali nemalo učešće je i gradskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u čitavom poduhvatu. Po rečima direktora Zavoda Siniše Jokića, pored osnovne uloge oko izdavanje uslova i mera zaštite, restauracije, konzervacije, i nastojanja da se vrati u prvobitno stanje koliko je to moguće, u ovom slučaju ta institucija učestvuje i u finansiranju sa oko 3,5 miliona dinara iskazujući tako poseban odnos prema crkvi.
Po rečima oca Željka, druga faza nakon ograđivanja, za šta je u toku postavljanje parapetnog zida jeste uređenje porte, posle čega neminovno slede i radovi unutar crkve.
- Kada se ogradi porta, u planu je izgradnja palionice sveća da bi se izmestila ova iz zvonika, koja predstavlja problem za bezbednost objekta i ljudi i u velikoj meri zakrčuje ulaz, a čađ šteti ikonostasu i spoljašnjosti zvonika – dodaje sveštenik Latinović. – Palionica će biti naspram južnih vrata crkve, koja su nekad bila glavna, a tu će se nalaziti i kolski ulaz u portu. Stara kapija će biti sa zapadne strane ispred ulaza u zvonik, kao i nova pešačka, manjih dimenzija. Oba ulaza će imati rampu za kretanje invalida. Pored palionice biće prodavnica sveća i mali magacin s toaletom.
Otac Željko se nada da će istim materijalom kao i prostor oko pozorišta biti popločan deo porte - staze oko crkve i prilaz spomen-krstu. Preostale nadgrobne ploče iz staze oko crkve biće izmeštene da se ne gaze i pohranjene na zelenilo. Kraj sadašnjih radova očekuje se do kraja godine.
Zorica Milosavljević