Gradska kuća kao oličenje istorije

– Prvobitna zgrada Magistrata bila je smeštena na mestu današnje Pošte u Železničkoj ulici, u staroj komorskoj kući – otkriva Sandra Janković. – Međutim, starost kuće, kao i lokacija „na kraju varoši”, pored tadašnje baruštine Mali liman, nije zadovoljila potrebe gradske uprave. Zbog toga, tridesetak godina kasnije, seli se na istu lokaciju na kojoj je i danas. Tadašnja zgrada se zvala „Ferencijana”, po senatoru i bogatom trgovcu Petru Ferenciju, koji je svoju jednospratnicu izdao gradskoj upravi pod zakup. Baš na samom trgu, jedna od palata po imenu „Gvozdeni čovek”, preuzela je od „Ferencijane” ulogu Magistrata 1845. godine i u njoj ostala do nesrećne 1849. godine, kada je velikim delom izgorela u bombardovanju s Petrovaradinske tvrđave.

Kako dalje navodi naša sagovornica, 1849. godine se sedište vraća u prvobitnu, tada već oronulu kuću, koja je jedina među svim zdanjima na trgu bila pošteđena od plamena. Ona ističe da se ubrzo, pod uticajem novopostavljenog gradonačelnika Pavla Jovanovića (oca čuvenog pesnika Jovana Jovanovića Zmaja), sedište za narednih 20 godina seli na adresu Zmaj Jovina 4, gde se, kako kaže, i danas svojom posebnošću ističe palata „Svojina”. Po rečima Sandre Janković, poslednja adresa Magistrata pre izgradnje savremenog zdanja je bila žandarmerijska kasarna na mestu današnjeg „Bazara”.

– Ideja o izgradnji novog zdanja potekla je s različitih strana, a odabir lokacije je bio praćen sukobom pravoslavnih i katoličkih krugova – napominje Sandra Janković. – Naime, Svetozar Miletić, ugledni advokat i političar, zajedno sa svojim pristalicama, zalagao se za izgradnju Gradske kuće u tradicionalnom srpskom kraju, u blizini današnjeg zdanja Matice srpske, Vladičanskog dvora i Saborne crkve. S druge strane, moćnije ugarsko plemstvo zahtevalo je izgradnju zdanja u središtu katoličkog sveta, gde se planirala i izgradnja katoličke bogomolje na današnjem glavnom trgu.

Sandra Janković ističe da je projektant tog zdanja, kao što je slučaj i s drugim zdanjima na Trgu slobode, bio stranog porekla, što, kako kaže, ukazuje na činjenicu da je grad bio dovoljno bogat da angažuje najbolje arhitekte toga doba.

– Beše to zlatno doba, vrhunac lepote umetničkog stvaralaštva u ovom gradu – naglašava Sandra Janković, i dodaje da je gradnja zdanja u kojem je smeštena Gradska kuća započeta 1893. godine, a dovršena 1895. godine. – Neorenesansa je dominantan umetnički stil tog velelepnog dvospratnog zdanja i odabir je arhitekte Đerđa Molnara. Taj čuveni arhitekta zaslužan je i za izgradnju neogotičke Crkve Imena Marijinog, smeštene nasuprot Gradskoj kući. Svojim spoljašnjim izgledom, novosadska Gradska kuća neobično podseća na istovetnu ustanovu u Gracu u Austriji, zbog čega se smatra njenom kopijom. Upravo iz tog razloga često se u šali kaže da Trg slobode krasi novosadska Gracka kuća.

Oduševljenje naše sagovornice tom građevinom vidi se u svakoj rečenici, pogotovo kada naglašava da svako ko se nađe pred njom biva očaran njenom jedinstvenom lepotom te da svako parče fasade tog zdanja nosi svoju simboliku.

– Estetski moćna čeona fasada poseduje istureno pročelje sa snažnim stubovima u prizemnom delu, a ukoliko se zagledate u arhitektonske elemente, zapazićete niz detalja koji je čine posebnom – opisuje Sandra Janković. – Jedan od nauočljivijih je detalj na pročelju zdanja, pri njenom vrhu, a to je grb Novog Sada. Čine ga tri kule kao simboli odbrane grada, reka Dunav koja vijuga kroz zelena polja i golubica koja nosi palminu grančicu kao simbol mira. Veoma upečatljive su i alegorijske figure grčkih boginja koje krase prozore na prvom spratu. Ima ih osam i predstavljaju svojevrsne čuvarke grada. Svaka ima svoju simboliku, predstavljajući po jednu karakternu osobinu stanovnika grada, a najimpresivnija među njima je Čuvarka grada Atina, spremna da oružjem brani svoj voljeni grad.

Ona otkriva da fasadu krase i natpisi, dok „bogato ornamentisana Svečana sala predstavlja srce tog prelepog zdanja”. Nju su svojim gipsanim delima ukrasili vajari Johan Kistner i Julije Anika. – Na ploči postavljenoj na glavnom ulazu, na četiri jezika – srpskom, mađarskom, slovačkom i rusinskom – ispisano je „gradonačelnik”, u skladu s multietničkim karakterom grada i zvaničnom upotrebom tih jezika – ističe Sandra Janković. – Takođe, posebno su zanimljivi natpisi na levom uglu zgrade, koji predstavljaju gradove-pobratime Novog Sada: Modenu, Heliupolis, Budvu, Čengčun, Dortmund i Norič.

Vodič i članica UTVNS-a Sandra Janković otkriva da se na vrhu visokog tornja s balkonom vidi zvono zaštitnika grada, Svetog Florijana, koje je nekada imalo tri različite funkcije, među kojima je, kako sagovornica ističe, najinteresantnija bila funkcija oglašavanja opasnosti od požara.

– Naime, dva stražara naizmenično su motrila na grad danju i noću i kratkim signalima obaveštavala vatrogasce i građane o tome u kojem delu grada gori vatra – navodi ona, i dodaje da se na osnovu jačine i intenziteta zvuka, kao i broja udaraca u zvono, tačno moglo utvrditi kojoj od tadašnjih pet četvrti grada preti opasnost. – Pored zvuka, postojali su i rekviziti koji su ukazivali na požar – danju crveni barjak postavljen u pravcu požara, a noću zapaljen fenjer na motki. Zvono je moglo da daje duže signale, što je značilo otvaranje pijace smeštene na mestu današeg Trga Slobode u 5 sati, i zatvaranje u podne, kao i da oglasi smrt gradskih činovnika. Danas to zvono nosi ime „Matilda“ po dobrotvorki koja ga je kupila i poklonila Novosađanima.

K. Ivković Ivandekić