Arhiv grada – značajni detalji novosadske istorije: Trnovit put svile

Osim toga, interesantno je da je u osnovnim školama svilarstvo bilo obavezan predmet pa su nastavnici učili decu kako da gaje svilene bube.

Po rečima direktora Arhiva grada Petra Đurđeva, fabrika svile u našem gradu podignuta je 1770. godine, a već do osamdesetih godina 18. veka u novosadskom rasadniku je odnegovano 13.714 dudovih sadnica.

– Veći broj nalazio se u gradskoj bašti, a deo po privatnim dvorištima i na javnim mestima – kaže Đurđev. – Posle 1815. godine u gotovo svim naseljima u južnoj Bačkoj postojale su dudare. Zlatno doba svilarstva na ovim prostorima obuhvata periode od 1745. do 1838. godine i od 1852. do 1857, kada su intenzivno sađena stabla duda. Vlasti su strogo vodile računa o tome da se mladice ne oštećuju i ne koriste za ogrev, pa ukoliko bi izgrednik bio uhvaćen u šteti, bivao je kažnjen globom – novčanom kaznom, a ko bi prijavio prekršaj, nagrađivan je jednim dukatom.

Ugarski ministar za trgovinu obavestio je 1883. Magistrat da je odlučio da se u Novom Sadu podigne depo za svilene čaure. Municipalni odbor je to odmah prihvatio, obezbedio je 1.600 kvadratnih hvati zemljišta na Podbari i 2.000 forinti za izgradnju Državne fabrike svile.

– Predionica sa 120 vretena koje je pokretala parna mašina podignuta je 1884. godine uz depo, a četiri godine kasnije fabrika je dobila još dve parne mašine, te je kapacitet predionice povećan na 180 vretena – kaže Đurđev. – U svilari je radilo oko 500 radnica, u početku su to mahom bile Italijanke, a kasnije su se Novosađanke priučile radu u toj industriji. Između dva rata svilara je doživljavala uspone i padove, zavisno od toga koliko su svilenih čaura proizvođači mogli da ponude, a godišnja proizvodnja iznosila je između 6.000 i 18.000 kilograma. Okupator je 1941. godine demontirao mašine i odneo u Mađarsku, ali su one posle rata, 1946. godine, vraćene. Svilara je, pod nazivom „Prva bačka” u novoosnovanoj državi nacionalizovana i pripojila se Vojvođanskoj industriji svile, koja je duže bila najveći proizvođač tog dobra u zemlji.

Pored Državne svilare, koja se nalazila na prostoru današnje Ulice Dušana Vasiljeva, braća Koloman i Karlo Seke osnovali su 1936. fabriku za doradu sirovih svilenih tkanina i tkačnicu za prirodnu i veštačku svilu. Dragoljub Ristić, značajna ali malo poznata ličnost gradske istorije, otvorio je Tvornicu svilenih i pamučnih tkanina, a trgovac Miloš Raletić je 1936. godine podigao Tvornicu pamučnih, svilenih i vunenih tkanina. Prodor veštačke svile, koji je počeo još pre rata, kao i proizvodnja sintetike pedesetih godina 20. veka nagovestili su gašenje svilarske industrije. Posle masovne pojave štetočine (dudovca), posečena su brojna stabla duda, što je označilo i definitivan kraj razvoja te privredne grane u Novom Sadu.

S. Kovač