Arhiv grada: Prosvetitelj, dobročinitelj i Novosađanin vladika Mojsije

Mitropoliti su raspolagali znatnom sumom novca, te su mogli oformiti brojne osnovne škole i gimnazije, podizali su crkve i manastire i osnivali ustanove za narodne potrebe. Retko spominjan Mojsije Putnik, bački episkop i kasnije karlovački mitropolit, bio je među prvim znamenitim Novosađanima koji su ostavili velik trag, ne samo u prosvećivanju sveštenstva i naroda već i u istoriji Novog Sada.

Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva Grada Petar Đurđev, Putnik je posvećen za episkopa bačkog 6. jula 1757. godine u karlovačkoj Sabornoj crkvi. Kao episkop bački svojim novcem izdržavao je bogoslovsku školu. Pored nje, radile su i novosadske latinoslovenske škole, u koje je za predavače doveo profesora Križanovskog iz Rusije, Zaharija Stefanovića Orfelina i srpskog istoričara Jovana Rajića.

– Rajić je zabeležio da je episkop Mojsije, koji je poticao iz ugledne porodice s jakim pozitivnim tradicijama i čvrstim moralom, bio ljubitelj nauke i prosvete i odan prijatelj sirotinje – kaže Đurđev. – Zalagao se za očuvanje srpskog življa na ovim prostorima i uvek je bio uz narod, posebno u najtežim trenucima, istovremeno dajući nemerljiv doprinos u oblasti obrazovanja. Kao episkop, nastavio je prosvetni rad vladike Visariona Pavlovića. Zaveo je u Novom Sadu bogoslovnu školu, u kojoj je učitelj bio Jovan Rajić, i dao pristanak da se u Novom Sadu otvori odeljenje za predavanje grčkog jezika cincarskoj deci, što se ranije nije moglo zamisliti. Podržavao je i latinoslovenske škole i brinuo se o boljem obrazovanju sveštenstva.

Novi Sad je 1769. godine pogodila velika poplava. Prema rečima Đurđeva, od oktobra do maja 1770. godine Dunav je nadolazio iz dana u dan. Kobnog 2. maja, probio je nasipe i slio se na Novi Sad. Bila je porušena polovina domova, to jest oko 600 kuća, ulice, dvorišta i bašte su bili poplavljeni, a najteže su bili pogođeni siromašni.

– Kada je počelo iseljavanje stanovnika iz Novog Sada, episkop Mojsije ih je zadržao i pomogao im da podignu nove kuće – objašnjava Đurđev. – Nakon velike poplave, organizovao je pomoć ugroženima. Stanovništvo je nameravalo da zauvek napusti Novi Sad, ali on je svojim novčanim sredstvima pomagao poplavljenima da započnu nov život. Davao je pomoć ne praveći razliku u veri, pa je jevrejskoj opštini dao 400 forinti kako bi se zaustavilo iseljavanje.

Po svojoj molbi, episkop Mojsije je, nakon osamnaestogodišnjeg upravljanja Bačkom eparhijom, prešao na katedru Temišvarske eparhije 1774. godine. Prilikom odlaska Novosađani su ga svečano ispratili, mnogi čak do Bečeja. Kao episkop temišvarski, bio je prvi od srpskih episkopa u Vojvodini koji je dobio čin tajnog carskog savetnika.

U dva maha je administrirao Karlovačkom mitropolijom. Na izbornom saboru 21. juna 1781. u Karlovcima izabran je jednoglasno za mitropolita karlovačkog.

– Podneo je Beču predlog da se u Temišvaru otvori pravoslavna seminarija, to jest visoka bogoslovna škola za Srbe i Rumune – kaže Đurđev. – Tražio je da mu se odobri plan za podizanje zgrade. Međutim, vlast je stalno odlagala dozvolu za izgradnju škole, koja naposletku nikada nije otvorena u Temišvaru, nego nešto kasnije u Sremskim Karlovcima.

Umro je 28. juna 1790. u Beču, u vreme kada je radio na ozakonjenju srpskih narodnih privilegija i kada je pokušavao da izdejstvuje da Srbi dobiju učešće u građanskim pravima. Sahranjen je u Sabornoj crkvi u Sentandreji.

S. Kovač