ARHIV GRADA: Melhior Erdujhelji – prvi beležnik

Međutim, reč je o značajnom čoveku jer je Erdujhelji prvi zabeležio prošlost našeg grada u monografiji „Istorija Novog Sada”, koja je objavljena 1894. godine na mađarskom i srpskom jeziku, a godinu kasnije i na nemačkom.

Melhior Erdujhelji rođen je 1860. godine u Senti, školovao se za teologa, a za kapelana i učitelja veronauke u Novom Sadu postavljen je 1887. Predavao je srpski jezik u Zanatskoj školi, nedugo potom napustio Novi Sad, a 1908. godine, zbog materijalnih nedaća, iselio se u Ameriku, gde je i preminuo.

– Erdujhelji je pokazivao veliko interesovanje za prošlost, pa je bio aktivan saradnik Istorijskog društva Bačko-bodroške županije, a najviše radova napisao je iz istorije Petrovaradina i Novog Sada – kaže direktor Arhiva grada Petar Đurđev. – Objavljivao je mnogo radova, te je na sednici Istorijskog društva u decembru 1893. referisao o privrednoj istoriji Novog Sada, tekstovi o Petrovaradinu objavljeni su u godišnjaku Društva, 1891. godine publikovao je prilog o ukidanju Novosadske vojne granice, a u listu „Naše doba” 1892. godine izašao mu je rad o Srpskom narodno-crkvenom saboru u Novom Sadu održanom u 18. veku.

Kad je iz Budimpešte došla sugestija Municipalnom odboru Novog Sada da se povodom hiljadugodišnjice mađarske države napiše istorija grada, taj zadatak poveren je Erdujheljiju, 7. aprila 1892, jer je pokazao interesovanje za tu temu i poznavanje građe, kao i smisao za istorijske sinteze. U Arhivu grada čuva se Predlog Magistrata da se Melhior Erdujhelji nagradi za delo „Istorija Novog Sada”.

– Ponudu je svesrdno prihvatio, a „Istoriju Novog Sada” pisao je na osnovu arhivske građe u Zemaljskom arhivu u Budimpešti, u Carskom kraljevskom ratnom arhivu u Beču i Arhivu grada Novog Sada, kao i na osnovu sopstvenih arheoloških iskopavanja – ističe Đurđev. – U predgovoru je napisao da je Novi Sad duhovno središte ugarskih Srba, ali da javno mnjenje (mađarsko) „najmanje poznaje život i rad toga naroda i istoriju njegove književnosti”, a za Mađare i Srbe „želeti bi bilo da poznamo jedno drugom prošlost i da jedni druge razumemo”, da bismo se „predustretljivošću i bratskom ljubavi” približavali jedni drugima.

Erdujheljijevu „Istoriju Novog Sada” stručna javnost u Mađarskoj svrstala je među najbolje napisane monografije, pa ga je Društvo istoričara Ugarske predložilo za dopisnog člana Mađarske akademije. 

  S. Kovač