OBJAVLJEN NOVI BROJ GRAĐE ZA PROUČAVANJE SPOMENIKA KULTURE VOJVODINE Misterija obezglavljenog kralja

Ovaj stručni časopis od nacionalnog značaja i u svom 37. izdanju donosi niz zanimljivih rubrika posvećenih arheologiji, arhitekturi, istoriji umetnosti, konzervaciji i restauraciji, kao i multidisciplinarnom pristupu u zaštiti zaštiti kulturnih dobara.

Građu otvara temat Gordane Topić i Mladena Vasiljevića posvećen zaštiti arheoloških istraživanja na lokalitetu Šećerana u Vrbasu. U fokusu je, naime, područje na desnoj obali starog toka Crne bare, gde je na površini od oko 6.000 kvadratnih metara otkriveno i istraženo 40 arheoloških objekata, sa nalazima koji razdvajaju dva horizonta: stariji, koji se odnosi na pozno bronzano doba, i mlađi – antički period, gde su pronađeni tragovi metalurških radionica.

Na polju arhitekture, pored studije Darka Polića posvećene Poklon zbirci iz doma čuvenog Dragiše Brašovana, koja je poverena na brigu i čuvanje Galeriji Matice srpske, Maria Silađi i Anica Draganić bavile su se istorijskom i arhitektonskom analizom zgrada kompleksa današnjeg Novosadskog pozorišta, dok je Vesna Majstorović otvorila priču o osobenostima crkvenog graditeljstva na teritoriji opštine Nova Crnja. Bojana Kojčić posvetila je svoj tekst projektima inženjera Franca Plecla u Zrenjaninu, dok su Ilija Gubić i Nebojša Antešević svoj rad (na engleskom jeziku, uz apstrakt na srpskom) usmerili ka istraživanju „arhitekture solidarnosti” u opusu Tanje Vanjifatov Savić (1929  –2009), analizirajući njene projekte univerzitetskog kompleksa u Banjaluci i Dečjeg sela u Sremskoj Kamenici.

Poglavlje posvećeno istoriji u uvodnom delu bavi se kapelom Svetog Vendelina u Odžacima, kojom su se, na temelju dokumenata pronađenih u Arhivu Kaločke biskupije, bavili Vladimir Stojanović i Damir Demonja. Filip Krčmar nastavlja u prethodnom broju Građe započetu priču o angažmanu udruženja građana Zrenjaninska inicijativa – Naš grad, dok se Bogdan Šekarić bavio kamenim spomenikom, stojećom figurom muškarca u vojnoj uniformi, koja je više od 30 godina bila tek deo inventara Muzeja Vojvodine. Tim Muzeja, u kojem su pored Šekarića bili Dimitrije Mihajlović i Ilija Ramić, u toku priprema izložbe „Stara ravnici – sto godina od kolonizacije Vojvodine 1921–2021” ustanovili su da je reč o spomeniku Petru Prvom Karađorđeviću u Staroj Kanjiži, koji je srušen 1941. godine. Potonja istraživanja pokazala su da je autor ovog spomenika Dejan Bešlin, vajar iz Sente.

Poseban temat u Građi posvećen je grbovima na nadgrobnim pločama u crkvi Svetog Jurja u Petrovaradinu, kojima se bavio Aleksandar Sajdl.  Naime, U bočne zidove naosa crkve Sv. Jurja, čija gradnja je završena 1701. godine, ugrađeno je pet nadgrobnih ploča sa epitafima i grbovima: dve posvećene carskim vojnicima plemenitog porekla stradalim u borbama protiv Osmanlija - grofu Svetog rimskog carstva Ferdinandu Lorencu Kolovrat-Libštajnskom, te grofovima Kohari od Čabraga i Site, braći Đerđu (†1716) i Janošu (†1717) – dok su preostala tri pripadaju carskim generalima i zapovednicima Petrovara dinske tvrđave: baronu Ditrihu Hajnrihu fon Nehemu (†1713), carskom baronu Rudolfu fon Rudolfinu (†1729) i baronu Kristija nu fon Helfrajhu (†1757). 

Na polju istorije umetnosti Ivana Arađin je analizirala fotografije srpskog građanstva nastale tokom 19. Veka na području Banata, dok svojevrstan uvod u poglavlje posvećeno konzervaciji i restauraciji predstavlja temat posvećen značaju digitalne radiografije prilikom odabira načina konzervacije na primeru devastirane ikone iz 18. veka – ikone Bogorodice sa Hristom, koja je bila deo starog ikonostasa hrama posvećenog Svetog Stefanu u Sremskoj Mitrovici. Autori ove studije su Marko Božović, Vanja Jovanović i Svetlana Subašić. Svoja iskustva u dezinsekciji sakralnih objekata sa vrednim crkveno-umetničkim predmetima opisao je Srđan B. Segić sa Bilološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Pošto se doskora nije znalo da je spomenik Petru Prvom Karađorđeviću sačuvan u Muzeju Vojvodine, izrađena je kraljeva bista koja je danas u pravoslavnoj crkvi u Kanjiži

Finalni deo novog broja Građe posvećen je konzervaciji i restauraciji dela likovne i primenjene umetnosti. U fokusu su tako bili slika Novosadske Gospe Pomoćnice, rad Mihala Šterna, kojom su se bavili Žužana Korhec Pap i Leda Šiling, te portret grofa Hadika iz Rimokatoličke crkve u Futogu, kao i njegov šešir, koji je takođe trebalo obnoviti. Autori studije o konzervaciji i restauraciji ovog čuvenog portreta: Olivera Brdarić, Vladimir Petrović, John Milan van der Bergh i Snežana Vučetić, ukazali su s jedne strane na kompleksnost postavljenog zadatka, s obzirom na stanje u kojem je bilo platno, potom na važnost laboratorijskih ispitivanja te dileme oko izbora novih materijala u konsolidaciji platnenog nosioca.  Takođe, imajući u vidu da nisu retki primeri iz prošlosti „da su se konzervatori/restauratori nonšalantno odnosili prema delima kultunog nasleđa“, istaknuta je i važnost prinicipa maksimalnog poštovanja vizuelnog identiteta originalnog dela.

M. Stajić