105 godina STVARANJA JUGOSLOVENSKE DRŽAVE Turbulentna istorija „troimenog naroda“

U Beogradu, na Terazijama, 1. decembra 1918. godine, u zdanju palate Krsmanović, docnije znane kao Palata protokola, tada privremenoj rezidenciji, regent Aleksandar Karađorđević proglasio je ujedinjenje, tada se govorilo troimenog naroda.

U to vreme, 1918. oblikovanje zajedničke države Južnih Slovena smatrano je, gotovo nepodeljeno, za ostvarenje drevnog sna oslobođenja i ujedinjenja. Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca prvi put u istoriji celokupan istorijski i etnički prostor Srba, osim u detaljima, okupljen je pod jednim državnim krovom.

Verovalo se tada da je to otvaranje nove epohe u istoriji Srba, konačno oslobođenih tuđinske vlasti.

Bio je to rezultat trijumfalne pobede srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Kao i prethodnih u Balkanskim ratovima 1912/13, kada su oslobođene Stara i Južna Srbija, odnosno današnje KiM i Severna Makedonija, i kada je konačno osvećeno Kosovo, čemu su Srbi vekovima težili.

Ideja stvaranja zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, posebno je tada bila popularna na primorju, u Dalmaciji, zatim u južnoj Štajerskoj, ali i u Kranjskoj.

Na Velikom narodnom zboru, čija je najistaknutija ličnost bio dr Žarko Miladinović, održanom 24. novembra 1918. u Rumi, proglašeno je prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji.

Sutradan, 25. novembra, u Novom Sadu, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje proglasila je prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Najbitnije ličnosti tog pokreta bili su tada u Novom Sadu nesumnjivo dr Ignjat Pavlas, advokat poput Miladinovića, i Jaša Tomić poznati žurnalista. 

Sutradan, 26. novembra, tokom drugog redovnog zasedanja Podgorička skupština donela je odluku o pripajanju Crne Gore Kraljevini Srbiji.

Vojvodina, odnosno Srem, Banat, Bačka i Baranja, kao i Crna Gora otuda su u novu zajedničku državu obrazovanu 1. decembra 1918, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, stupile kao sastavni deo Kraljevine Srbije.

U to vreme, stvaranje zajedničke države bilo je takođe izraz široko popularne slovenske ideje.

Predsednik SAD Vilson posebno je držao do Masarikovih stavova. Tokom Svetskog rata u sklopu Srpske dobrovoljačke divizije, čija se komanda nalazila u Odesi, borilo se i približno 1.000 Čeha, dobrovoljaca. Docnija Mala Anatanta bila je vrsta ođeka takvih ideja.

Kraljevina Srbija je još početkom Svetskog rata, Niškom deklaracijom 7. decembra 1914. godine, obelodanila da su njeni ratni ciljevi oslobođenje i ujedinjenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca pod jednim državnim krovom. Bio je to zvaničan dokument koji je donela Skupština Srbije, tada izmeštena u Niš, ratnu prestonicu zemlje.

Usledilo je obrazovanje Jugoslovenskog odbora 1915. godine, koji su sačinjavali istaknuti Srbi, Hrvati i Slovenci sa prostora tadašnje Austrougarske mahom intelektualci opredeljeni za stvaranje nove zajednice Južnih Slovena. Oni su napustili Austrougarsku kako bi iz Rima, Pariza, Londona, i drugih centara, radili, propagandnom i političkim kontaktima, u pravcu stvaranja nove zajedničke države. Pojedini među njima priključili su se kao dobrovoljci srpskoj vojsci na Solunskom frontu.

Konkretni pregovori o ujedinjenju i oblikovanju buduće države vođeni su na jonskom ostrvu Krf, gde je 20. jula 1917. doneta Krfska deklaracija, da bi u Ženevi 9. novembra 1918. godine usledio Ženevski sporazum. Skupu u Ženevi prisustvovali su predstavnici Kraljevine Srbije, Narodnog veća iz Zagreba i Jugoslovenskog odbora sa središtem u Londonu.

Sledilo je 1. decembra 1918. godine, u Beogradu,  proglašenje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kako je glasio prvobitni naziv.

Godine 1929. zemlju je kralj Aleksandar preimenovao u Kraljevina Jugoslavija, što je bio dosledni nastavak izvorne ideje s kojom je 1918. godine i obrazovana zajednička država, koncepcije integralnog jugoslovenstva, odnosno uverenja da je reč o jednom troimenom narodu.