Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu – ćilibar

Njegova posebnost i lepota rasplamsavala je maštu starih naroda koji su mu pripisivali magijska i mistična svojstva i čak verovali da je u njemu okamenji zrak sunca. Prelazili su ogromne udaljenosti kako bi došli do njega, a Stari Grci, čija je reč za ćilibar glasila „elektron“, primetili su električna svojstva ćilibara i izučavali ga. Među njima se naročito isticao čuveni grčki filozof Tales iz Mileta koji je još u prvoj polovini 6. veka pre nove ere zaključio da ćilibar može da privlači lake naelektrisane predmete.

Ćilibar je u stvari sasvim jednostavan - predstavlja fosilizovanu smolu, svrstava se u poludrago kamenje iako nije mineral, a u ljudskoj upotrebi još od davnih praistorijskih vremena. Često su u njemu „zarobljeni“ primerci biljaka ili životinja koje mu daju dodatnu posebnost i istovremeno svedoče o životu, čak i od pre nekoliko destina miliona godina. Najpoznatiji ćilibar je onaj sa Baltičkog mora, koji potiče od šuma koje su rasle na obalama pre 40 miliona godina,  a može se naći u Dominikanskoj Republici, na Siciliji, U Rumuniji, Burmi, Severnoj Americi i Meksiku.

Prema rečima direktorke Muzeja Vojvodine u Novom Sadu Tijane Stanković Pešterac ćilibar je u davna vremena trgovačkim putevima (takozvanim „putevima ćilibara“) prenošen i dopreman do brojnih krajeva današnje Evrope. Najstariji arheološki artefakti načinjeni od ćilibara, koji su pronađeni na teritoriji naše zemlji, otkriveni su arheološkim iskopavanjima takozvanih kneževskih grobova iz 6. i 5. veka pre nove ere u Novom Pazaru i selu Atenici kod Čačka.

- Posetioci Muzeja Vojvodine pored brojnih eksponata na stalnoj postavci mogu videti mnogobrojne primerke nakita izrađenog od ćilibara, ali oni uglavnom potiču iz antičkog vremena i vremena Velike seobe naroda, koja mu je sledila – kaže Tijana Stanković Pešterac dodajući da su u pitanju mahom perle različitog oblika, koje su bile svojstvene Sarmatima i fibule (broševi za pričvršćivanje odeće) sa umetcima od ćilibara.

Sarmati su bili polu nomadski narod, stočari, iranskog ili južno-ruskog porekla,  pojašjava Tijana Stanković Pešterac, čija je materijalna kultura u Vojvodini nastala kao mešavina domorodačkih keltsko-dačkih elemenata, sa uticajem rimske i grčko-helenističke kulture, te iranskih elemenata koje su doneli iz svoje postojbine. Iako su migrirali na prostore Panonije, vremenom su se prilagodili uslovima života plodne ravnice i prihvatili su sedelački način života.

- Veze između Rimljana i Sarmata takođe su bile složene: od sukoba i savezništva do veoma tesne trgovine, koja je podrazumevala razmenu različitih proizvoda, što se može pratiti kroz arheološke nalaze iz istraženih sarmatskih nekropola – objašnjava Tijana Stanković Pešterac. - Sarmati su usvajali rimske novine u proizvodnji različitih proizvoda, a sami su bili poznati po proizvodnji specifičnog tipa sive, uglačane keramike i staklenih perli, koje su sarmatske žene volele da nose. Osim stakla u antičko vreme vrlo vešto su trgovali i obrađivali ćilibar, koji je pronađen uglavnom na nalazištima u Mošorinu i Botošu.

Na sarmatskim nekropola i naseljima arheolozi su otkrili veliki broj raskošnog nakita, koji izgleda kao da je napravljen u moderno doba. Osim dekoracije, nakit je odavao i određivao društveni stalež, a neki komadi su nošeni kao amajlije, pa ne čudi da je upravo magični ćilibar često kombinovan s drugim vrstama perli.

Ljudi su oduvek pripisivali lekovita i magijska svojstva ćilibaru. Veruje se da aktivna supstanca, takozvana sukcinilna kiselina, ima blagotvorno dejstvo na organizam. Iako je ranije ćilibar bio gotovo neizostavan modni detalj poslednjih decenija se retko viđa na modnim pistama. Međutim, od nedavno se ćilibarske ogrlice koriste protiv bolova izazvanih rastom zuba kod beba. Smatra se da deluju tako što telesna temperature zagreva ćilibar, te kiselina prodire u organizam, delujući protivupalno i umirujuće.

Silvia Kovač