Grad secesije, Subotica

Centar grada na severu Bačke krasi oko 40 zgrada koje su nastale u stilu secesije, a još oko 60 građevina tog stila arhitekture nalaze se u prigradskim naseljima. Zbog toga je Subotica poznata kao grad secesije, pa ovo bogato i raskošno arhitektonsko nasleđe koje je obeležje grada nastoji da sačuva i promoviše. 

Mikša Rot (1865-1944) je na razmeđi 19. i 20. veka bio osnivač i rukovodilac najpoznatije mađarske radionice vitražnih prozora i mozaika, o čemu je predavanje održala istoričarka umetnosti dr Olga Ninkov Kovačev, uz poseban akcenat na Rotov rad u Subotici i stručno vođenje kroz izložbu “Istoricizam i secesija”. Ime Rota vezano je za uređenje crkava, sinagoga, dvoraca, izložbenih dvorana i drugih zdanja, a njegovi radovi prisutni su na građevinama podizanih u to vreme u stilu secesije u Subotici, između ostalog Gradskoj kući Subotice. 

Povodom 110 godina od predaje Gradske kuće Subotice koja je izgrađena u stilu mađarske secesije u periodu 1908-1912, Gradski muzej je organizovao obilazak vidikovca na tornju Gradske kuće, najveće i najznačajnije secesijske građevine u Subotici. Do vidikovca se uspinje uz 260 stepenica, ali vredi odatle baciti pogled na panoramu grada i okoline, sve do Palića i Kelebije.  

Kada je pre 110 godina građena Gradska kuća, na Vidikovcu je bila osmatračnica za vatrogasce. Sa ovog mesta  mogli su da vide ceo grad.  Sam toranj je visok 76 metara, a vidikovac je  na 45 metara visine. Sadašnje zdanje Gradske kuće je treće podizano na istom mestu i sagrađena je za nepune dve godine, a naredne dve je opremana ukrasima kojima se i danas dive Subotičani i posetioci ovog grada. Za sadašnji izgled subotičke Gradske kuće zaslužni su tadašnji gradonačelnik Karolj Biro, te budimpeštanske arhitekte   Deže Jakab (1864-1932) i Marcel Komor (1868-1944, dok su vitraži dela Mikše Rota i Šandora Nađa. Dekoracija celog objekta kako fasadnog pojasa, tako i enterijera, urađena je u stilu mađarske varijante secesije. Poklonici secesije pod uticajem narodne umetnosti, posebno u stambenoj arhitekturi secesije, okrenuli su se obradi drveta po uzoru na velike drvene seoske kapije sa motivima meseca, sunca,  zvezda, cvetova lala, karanfila, ruža i puzavica , sve bojeno jakom zelenom, žutom, crvenom i plavom bojom. Krov Gradske kuće prekriven je raznobojnim biber crepom proizvedenim u čuvenoj fabrici keramike “Žolnai” u Pečuju.  

Među subotičkim zdanjima u secesijskom stilu je palata Ferenca Rajhla (1869-1960) u kojoj je smeštena Savremena galerija Subotica. Arhitekta Rajhl je za svoj dom izabrao jednu od najlepših lokacija u gradu i raskošno ukrašenu palatu podigao 1904. Rajhl je u blagodeti palate uživao svega četiri godine po uselenju, jer je bankrtirao! 

Subotička sinagoga je podignuta 1902. godine prema projektu Marcela Komora i jedna je od najlepših u ovom delu Evrope. Pored umetničke i estetske vrednosti, iuzuzetna je zbog toga što je jedina sinagoga u Evropi sa obeležjima mađarske varijante secesije. Uzdiže se 40 metara, a mogla je da primi 1.600 vernika, od kojih 850 muškaraca u prizemlju i 550 žena na galeriji. Mali broj preživalih subotičkih Jevreja nakon Drugog svetskog rata nije mogao da održava monumentalni objekat, pa ga je 1976. preuzeo grad. Raskošna građevina je zasijala punim sjajem 2018. godine, kada je završena obnova. 

Vredna su pomena i druga zdanja podignuta u stilu secesije, koja daju pečat Subotici, poput palate Subotičke trgovačke banke, Gradske najamne palate, Najamne palate Simeona Leovića, najamne kuće Šalamona Sonenberga, palate Mađarske opšte kreditne banke, Hotela “Zlatno jagnje” , a i Gradski muzej Subotice je smešten u palati Mikše Demetera izgrađenoj u stilu secesije. 

M. Mitrović