Kulturna baština Vojvodine: Sombor

Sećam se nepreglednih drvoreda po kojima je Sombor dobio epitet najzelenijeg grada u tadašnjoj državi.

Tetka Julijana se davno preselila na somborsko Veliko katoličko groblje, nema više ni hotela "Sloboda", još se samo "fijaker stari" drži…

Dvadeset godina kasnije, u februaru 1999, u osvit bombardovanja, u Somboru smo moja sestra Lidija, Draško Ređep i ja, ovoga puta u gostima kod Irme Lang, slavne upravnice Galerije "Milan Konjović" koja je na njenom čelu provela čak 42 godine…

U oktobru 2015. u Somboru smo u saradnji sa Galerijom "Milan Konjović" na čijem je čelu tada bio već Peter Mraković organizovali sjajnu izložbu "Milan Konjović: Jedan slikar, 15 fotografa: 30 umetničkih dela". Tada je 15 savremenih srpskih fotografa izložilo svoje radove inspirisane delima slavnog slikara.

Evo me ponovo u Somboru, septembar je 2020, ovoga NALED nas je okupio u slavu "Staparskog ćilima". Na recepciji hotela "Andrić" čekam američkog ambasadora Entonija Godfrija da završi sa registracijom. Pošto je ambasador postao slavan na društvenim mrežama po svojim gastronomskim postovima, dan pred put u Sombor pitao je svoje pratioce koju hranu iz ovog dela Vojvodine bi mu preporučili. Pored ambasadora SAD sa nama su diplomate iz još desetak zemalja (Nemačka, Izrael, Finska, Kanada, Egipat, Austrija...), Maja Gojković, Zorana Mihajlović, Brankica Janković... Novi gradonačelnik mladi Antonije Ratković, rodom iz Bačkog Brega, daje sve od sebe da bude dobar domaćin ovom šarolikom skupu.

Večernju turu po somborskim znamenitostima započinjemo u Narodnom pozorištu, teatru koji neprekidno radi od 1882. Proteklih nekoliko decenija ovde su svoje predstave postavljali najbolji jugoslovenski i srpski reditelji, a od 1993. Narodno pozorište u Somboru sezonu zatvara Pozorišnim maratonom, manifestacijom tokom koje se tri dana i tri noći smenjuju najbolje pozorišne predstave iz regiona.

U izlogu stoji plakat za "Semper Idem", šestosatnu hit-predstavu Gorčina Stojanovića po tekstu slavnog Somborca Đorđa Lebovića. Dok stojimo na velikoj sceni, domaćini nam objašnjavaju da gore visoko stoji kulisa koju je oslikao Milan Konjović.

Par koraka dalje dočekuje nas naš stari znanac Peter Mraković, ovog puta u ulozi prvog čoveka Gradskog muzeja koji svoje korene vuče od 1883. godine kada je osnovano Istorijsko društvo Bačko-bodroške županije.

Posle Drugog svetskog rata svečano otvaranje Muzeja u kući Julija Lederera, gde se i danas nalazi, obavljeno je 27. oktobra 1945, kada je za direktora postavljen Milan Konjović. Muzej je otvorio književnik Veljko Petrović, a izložba kojom je Muzej otvoren bila je kolekcija slika jugoslovenskih autora u vlasništvu Pavla Beljanskog.

Etnografski deo stalne postavke oslikava raznovrsnu etničku strukturu Sombora i sela oko njega koju danas čine Srbi, Bunjevci, Šokci i Mađari.

U Likovnom odelenju muzeja nalazi se impresivna kolekcija ali je na žalost zbog ograničenog prostora izložen samo njen mali deo. Najstarije slike likovne zbirke potiču iz 18. veka. Značajnu ulogu i mesto u slikarstvu toga perioda ima Teodor Dimitrijević Kračun, jedan od najvećih slikara srpskog baroka. U Muzeju se čuva ikona „Vaznesenje Hristovo”, zatim mnoge druge vredne ikone, kao što su „Bogorodica sa malim Hristom”, rad Arsenija Vujića iz 1796. godine ili oltarska pala „Raspeće Hristovo”, rad Matije Haniša iz 1794. godine. Najlepši detalj u ovoj prostoriji je stilska unikatna peć „Hardmuth” iz 18. veka. Na izložbi su i portreti čuvenih slikara–klasicista: Arsenija Teodorovića i Pavela Đurkovića. Najznačajniji primerak istorijskog romantizma je monumentalni portret austrijske carice Elizabete, rad Tan Mora (slikara iz Bečeja o kojem sam pisao pre nekoliko nedelja) iz 1875.

Dok izlazimo iz muzeja Peter nam na stepeništu skreće pažnju na original čuvenog somborskog sunčanog sata na kojem piše: "Jedan od ovih ti je poslednji". Sunčani sat je postavljen na zidu Župnog dvora (Plebanije) pored katotoličke Crkve Sv. Trojstva u centru Sombora. Sunčani sat na somborskom Župnom dvoru projektovao je i načinio Jovan Čokor, tadašnji profesor u somborskoj Srpskoj učiteljskoj školi (Preparandiji), a kasnije, od 1847. do 1852. godine, i upravnik ove škole. Čokor je, prema svedočanstvima savremenika, bio čovek teške naravi, u čestom sukobu sa kolegama i učenicima, ali i sa građanima Sombora...

Sat je bogato oslikan, a slika iznad časovnika više puta je prepravljana i obnavljana tokom prethodna dva veka, a pre sedam godina preneta je u Gradski muzej jer je pretila opasnost od potpunog propadanja. Na mestu dotadašnjeg sunčanog sata načinjena je uspela replika, a metalna šipka, odnosno pokazivač satnice, ostao je nepromenjen.

Dok šetamo ka Galeriji "Milan Konjović" raspitujem se kod domaćina o sudbini čuvenog somborskog hotela "Sloboda" sa početka priče. Sombor je svoj prvi hotel dobio 1856. , a njegovo prvo ime „Kod francuskog cara” usled istorijskih turbulencija (Francusko-pruski rat 1870-1871 i pad cara Napoleona Trećeg) promenjeno je u „Lovački rog”. Završetak Prvog svetskog rata donosi i novo preimenovanje u „Sloboda”. Novi deo hotela koji izgleda kao ogroman silos projektovao je arhitekta Đorđe Ljubinković, počeo je sa radom 1980. Hotel je imao je nezamenjivu funkciju kod smeštanja italijanskih lovaca tokom osamdestih i smeštanju rodbine vojnika iz cele nekadašnje Jugoslavije, koji su služili vojsku u Somboru, tada jakom vojnom centru sa preko pet hiljada vojnika.

Decembra 2004. godine, nakon što ga je kupio konzorcijum koji su činili Bogdan Maglić, čuveni nuklearni fizičar iz SAD, poreklom Somborac, i Nataša Tiragić, hotel dobija svoj poslednji naziv „InterNacion”. Međutim, nestanak velike zemlje i velikog vojnog garnizona i kasnije ekonomska kriza 2008. doveli su do drastičnog pada broja gostiju i konačno zatvaranja hotela 2009. godine uz poprilično nezadovoljstvo Bogdana Maglića odnosom države prema investitorima.  Slučaj somborske "Slobode" i Bogdana Maglića podseća na pokušaj Željka Rebrače, takođe našeg čoveka koji je uspeo u Americi, da uloži u rodni kraj - opštinu Apatin i koji se završio pođednako neslavno.

Robert Čoban