Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti: Od zografa Lazovića do opusa arhitekte Milana Marića

Koncipiran kao godišnjak, Zbornik obuhvata različite teme iz istorije i teorije umetnosti, u rasponu od stvaralaštva srednjovekovnog razdoblja do perioda moderne. Pored tekstova iz istorije srpske, jugoslovenske i strane umetnosti, publikacija sadrži i teme iz muzeologije, heritologije i studija vizuelne kulture.

Na samom početku, Svetlana Maljceva i Ana Zaharova pišu o ruskoj i srpskoj crkvenoj arhitekturi nastaloj u periodu od 11. do 13. veka. Prateći razvoj dve slovenske graditeljske tradicije, autorke analiziraju proces usvajanja vizantijskih modela. U radu o dvema prestonim ikonama iz crkve Sv. Nikole u Baošićima kod Herceg Novog, Marina Matić daje doprinos istraživanju opusa zografa Aleksija Lazovića. Uz svog oca Simeona, Aleksije se može smatrati začetnikom baroka u pravoslavnom ikonopisu bokokotorskog primorja.

U studiji o ikoni Arse Teodorovića iz crkve u Budimu, Vladimir Simić razmatra predstavu Hristovog nerukotvorenog obraza u kontekstu religiozno-estetskih shvatanja epohe prosvetiteljstva. Sagledavajući portrete porodice Radimir iz Dobrote, Katarina Jović govori koliko su oni bili u skladu sa načelima reprezentacije drugih bokeljskih kapetanskih porodica. Zlata Vuksanović-Macura analizira geodetsko snimanje koje je Emilijan Josimović sproveo za potrebe izrade poznatog plana Beograda, iz 1867. godine.

U radu o arhitekturi pravoslavnih crkava u Bosni i Hercegovini, Bojan Mitrović predstavlja opseg i specifičnosti neovizantijskog sloga u ovim sakralnim objektima nastalim u periodu od 1878. do 1914. godine. Marija Ristić prati i analizira početke ilustracije u Srbiji, kao samosvojne likovne discipline. Istražujući mesto gde je sahranjen vožd Karađorđe, Tijana Borić i Igor Borozan govore o grobovima vladara oko kojih se u zavisnosti od istorijskih okolnosti uobličavao poklonički kult.

Na osnovu predavanja koja je 1907. na fakultetu držao profesor i arhitekta Nikola Nestorović, Marina Pavlović piše o kulturi stanovanja u Beogradu početkom 20. veka. U radu o spomeniku oslobodiocima Vranja, Ivana Ženarju Rajović govori sudbini ovog obeležja koje je izradio Simeon Roksandić 1903. godine. Na osnovu prikaza izložbi jugoslovenskih umetnika u Parizu datih u našoj štampi 1930-ih, Vladimir Popović daje šira saznanja o njihovom održavanju, sastavu i izlagačima.

U svom tekstu Dijana Metlić piše o fotografu Dušanu Stanimiroviću, čiji su lik i delatnost bili nedovoljno istraženi u okvirima nacionalne istorije umetnosti. Rad Lidije Merenik (“Moderni projekt Stojana Ćelića”) govori o ranom periodu stvaralaštva ovog slikara, nastalog tokom 50-ih godina prošlog veka. Aleksandra Ilijevski daje osvrt na prvi železnički most u Beogradu (danas Stari železnički most), koji je tokom 1882-84. izgradila kompanija Fiv-Lil. Ovo renomirano preduzeće, podiglo je i most preko Dunava u Novom Sadu.

Članak Viktorije Kostojeve posvećen je novim činjenicama vezanim za istorijat projekta i izgradnje Spaso-preobraženske saborne crkve u Los Anđelesu, izgrađene tokom 1974-90. prema nacrtu Romana Verhovskog i Georgija Staševskog. Zanimljivo je da je pomenuti autor hrama, Verhovski ostavio tragove u Beogradu na polju monumentalne skulpture. S druge strane, Georgijev otac, Valerij Staševski, autor je nekoliko stotina projekata civilnih zgrada u jugoslovenskoj prestonici.

U tekstu o Dušanu Otaševiću, Maja Stanković govori o ranim slikarevim radovima, nastalim u periodu od 1965. do 1970. godine. Marija Martinović piše o mesnim zajednicama u Beogradu. U okviru urbanog razvoja mesna zajednica je imala najveći značaj tokom masovne izgradnje stabenih naselja, od početka 1960-ih do sredine 1980-ih godina. Nova stambena naselja su planirana i projektovana kao mesne zajednice, koje “treba da pruže legitimitet posebnosti jugoslovenske arhitekture”.

U studiji o Milanu Mariću, Aleksandar Kadijević govori o delatnosti ovog novosadskog arhitekte. Prema njegovim projektima 1970. izvedena je upravna zgrada Teniskog kluba “Vojvodina” u Dunavskom parku. Podstaknut tekovinama međuratnog modernizma Marić daje nacrt hotela “Putnik” (1980-81), uspešno se nadovezujući na Tanurdžićevu palatu. Prema njegovom projektu 1988. podignut je objekat Zavoda za hemiju i geografiju, koji je spojio zgradu odseka za biologiju sa zgradom odeljenja za fiziku i matematiku PMF-a.

Među Marićevim uspešnim realizacijama u Novom Sadu profesor Kadijević pominje i aneks Biblioteke Matice srpske postavljen uz krilo postojeće zgrade (ulica Matice srpske), koji je urađen u više etapa (1989-91, 1991-2002), kao i druge projekte ostvarene u Srbobranu, Sremskim Karlovcima, Karađorđevu, Čeneju. U tekstu kojim se okončava poglavlje “Članci, rasprave, prilozi”, Sonja Jankov piše o skulpturama Radoša Antonijevića.   

Siniša Kovačević