ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA LIKOVNE UMETNOSTI Od dečanskog živopisa do opusa arhitekte Milana Lojanice
U izdanju Odeljenja za likovne umetnosti Matice srpske objavljen je Zbornik br. 46 (Novi Sad, 2018), značajna stručna i naučna publikacija koja periodično izlazi od 1963. godine.
Koncipiran kao godišnjak, Zbornik obuhvata različite teme iz istorije i teorije umetnosti, u rasponu od stvaralaštva srednjovekovnog razdoblja do perioda moderne. Pored tekstova iz istorije srpske, jugoslovenske i strane umetnosti, publikacija sadrži i teme iz muzeologije, heritologije i studija vizuelne kulture.
Na samom početku, Anđela Gavrilović piše o predstavi heruvima u priprati crkve manastira Dečana, čime ja dat značajan prilog proučavanju ikonografije i značenja ovih bestelesnih bića u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti. U radu o kopijama fresaka u okviru prakse zaštite spomeničkog nasleđa, Jelena Pavličić govori o primeru kopiranja živopisa iz Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.
Angelina Milosavljević piše o poreklu i prirodi umetničkog stvaranja, koje u traktatu „Ideja” (1607) iznosi poznomaniristički umetnički teoretičar Federiko Cukari. U radu „Portret Đačinte Orsini Bonkompanji Ludovizi - Arkadija u malom”, Milica Cicmil govori o ženskom uticaju u Rimu. Obrazlažući da je on u 18. veku bio veliki u oblikovanju umetnosti i kulture grada, autorka ističe značaj literarne Akademije Arkadija prve obrazovne ustanove ovog ranga koja je primala ženske članove još od osnivanja 1690. godine.
Kada govori o baroknom oblikovanju Velike crkve manstira Savina u Boki Kotorskoj, Marina Matić naglašava težnju za povezivanjem i negovanjem bliskih odnosa hramova na istočnoj obali Jadrana sa Karlovačkom mitropolijom, glavnim srpskim uporištem i stožerom tokom 18. veka. U radu Branka Čolovića, autor piše o crkvi Uspenja Bogorodice u Drnišu delu poznatog arhitekte Ćirila Metoda Ivekovića. Tekst obrazlaže namere tadašnjeg episkopa Nikodima Milaša, da ovaj hram načini najvećim među pravoslavnim crkvama u Dalmaciji.
Zdanje bivšeg Centralnog kreditnog zavoda u Novom Sadu
Rad Marije Pokrajac govori o zdanju bivšeg Centralnog kreditnog zavoda u Novom Sadu. Ovu zgradu, na uglu Miletićeve i Grčkoškolske ulice, podigao je 1895. bečki arhitekta Franc Voruda. Kako je izgrađena u centralnom delu Novog Sada ubrzo je postala jedan od prepoznatljivih simbola grada, pre svega po skulpturi Merkura, radu Đorđa Jovanovića, koja se nalazi na vrhu kupole zgrade. U studiji o arhitekturi Trga partizana u Užicu, Duško Kuzović piše o bronzanoj figuri Josipa Broza Tita, kao i urbanističkim i arhitektonskim zahvatima koji oblikuju skladnu celinu.
U daljim studijama o nacionalnoj umetnosti novijeg doba, Svetlana Milinković govori o beogradskom Trgu republike koji je od svog formiranja do današnjih dana pretrpeo mnoge transformacije. U radu „Ispred vizantijskog purpura - vizuelizacija nacije na Drugom vizantološkom kongresu u Beogradu 1927. godine”, Aleksandar Ignjatović piše o ideološkim i političkim aspektima ovog naučnog skupa sagledanim kroz „vizuelnu inscenaciju” ceremonije njegovog svečanog otvaranja.
U narednoj studiji, Tadija Stefanović razmatra estetiku monumentalnog i monumentalističkog u arhitekturi međuratnog Beograda. Svoje najuspelije primere monumentalizam je pokazao u projektima javnih državnih zdanja, ali je imao i dekadentnu crtu ispoljenu kroz totalitarne graditeljske programe. Marija Pavlović piše o arhitekturi sportskih objekata u Beogradu (hipodrom, kupatila, sokolski domovi, stadioni), izgrađenih od 1918. do 1941. godine.
Rad „Novi Beograd - uspeli koncept” Vladane Putnik Price govori o tome kako ovaj deo jugoslovenske prestonice nikada nije postao getoizirano naselje, za razliku od sličnih primera u zapadnim zemljama. Nasuprot novim naseljima u Francuskoj i Velikoj Britaniji nastalih kao program socijalnog stanovanja u kapitalizmu, Novi Beograd nije građen po tom principu što je uticalo na njegovu mešovitiju socijalnu strukturu.
Prof. dr Aleksandar Kadijević piše o opusu arhitekte i akademika Milana Lojanice, dajući pregled i karakteristike objekata koje je projektovao u Varšavi, Beogradu (naselje Julino brdo, blok 19A na Novom Beogradu, stambeno naselje Mirijevo, hotelsko-poslovni kompleks u Rajićevoj), Novom Sadu (naselje Liman III, Treći bulevar) i drugim gradovima u Srbiji (stambena zgrada „Park” u Čačku, pešačka zona u centru Pančeva), Hrvatskoj, Sloveniji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori (turističko naselje Krašići u Tivtu).
Siniša Kovačević
