PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE Burna prošlost drevnog naroda iz Čuruga

Reke su im nudile obilje hrane i plovne puteve, dok su se u ravnicama nalazile bogata polja za ispašu stoke i kvalitetna zemlja za uzgoj biljaka. O važnosti i burnoj prošlosti ovih prostora svedoče i podaci o seobi i brojnim sukobima raznih naroda i imperija za prevlast, a koje je neophodno istražiti kako bi se razumela složena istorija Evrope.

U istorijskim udžbenicima retko se spominje pleme Panonaca, koji su pripadali većoj grupi -Ilirima koji su živeli na području zapadnog Balkana i jugozapadnih delova Panonske nizije. Kako objašnjava muzejski savetnik-arhelog iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu Stanko Trifunović o Panonciima ima malo pisanih podataka.

- Rimska republika je u tri rata (u 3. i 2. veku pre nove ere) pokušala da pokori plemena koja su živela na ovim prostorima, ali tek u vreme prvog rimskog cara Avgusta (6. godine nove ere) izbija veliki Panonsko-Dalmatinski ustanak, koji je ugušen 9. godine nove ere –kaže Trifunović. – Ustanak je podigao vojskovođa Baton iz plemena Desidijata s područja današnje Bosne, ubrzo mu se pridružuje imenjak iz plemena Breuka s područja Posavine.

Pored njih još mnoga druga plemena su učestvovala u ustanku koji je zahvatio prostore od današnje severne Albanije do Panonske nizije postavši tako jedna od najvećih pobuna protiv antičkog Rima. Rimsko carstvo je angažovalo veliku silu da uguši taj ustanak, a trupe je predvodio slavni vojskovođa Tiberije. O značaju ustanka svedoči zapis rimskog istoričara Svetonija koji ističe da je reč o „najvećim sukobima posle Punskih ratova,  a Tiberije je predvodio čak 15 legija i isti broj pomoćnih četa“.

Slom ustanka zabeležio je rimski konzul i istoričar Dion Kasije koji je zapisao da se vojskovođa Baton iz plemena Breuka predao Rimljanima, a kao nagradu dobio je potpunu vlast nad svojim narodom. Međutim, njegov donedavni saborac i imenjak Baton iz plemena Desidijata saznavši za to sukobio se s njim i ubio ga. Ustanak je ugušen, a Rimska granica se proširila na sever, na tok Dunava. Značaj i veličina pobede Rimljana i Tiberija prikazana je na čuvenoj Avgustovoj gemi koja je izložena u Umetničkom muzeju u Beču, dok manje poznata predstava potiče s nadgrobnog spomenika u Dalmaciji. Posledica Panonskog ustanka je seoba stanovništva s okupirane rimske teritorije van granica carstva, pa se narodi od prostora današnje Slovenije do Srema preseljavaju u Bačku u Šajkašku oblast gde se sada nalazi Čurug.

Panonci u južnoj Poljskoj?

Kako objašnjava Stanko Trifunović u Čurugu su otkrivene potpuno novi rituali. Stanovnici naselja su tela preminulih spaljivali na posebno određenom mestu za lomaču, ostatke spaljenih kostiju ritualno su ispirali i polagali u jednostavne jame zajedno s predmetima koje je pokojnik koristio. Često su ti predmeti bili ritualno uništavani i deformisani kao simbol završetka ovozemaljskog života. Grobovi su bili nadzemno obeleženi, a osim pojedinačnih postojali su i grobovi s ostacima više osoba.

-  Znali smo da je spaljivanje pokojnika dominanatan način sahranjivanja ali smo našli grobne konstrukcije koje su jedinstvene – kaže Trifunović. - Posebno grupne grobnice bile su ogromne: od pet puta pet do deset puta deset metara. Prvi put je na ovim prostorima pronađen takav način sahranjivanja. Naravno, odmah smo se dali u potragu za sličnim ritualima i otkrili smo da isti takav način sahranjivanja se nešto kasnije javlja na jugu Poljske. Na osnovu toga predpostavljamo da su Panonci napustili ovu regiju i preselili se u oblast današnjeg Krakova.

O kulturi Panonaca u vreme ustanka svedoči bogato arheološko nalazište i ostaci naselja u Čurugu čiji stanovnici su bili neposredni učesnici tih presudnih događaja antičkog doba na ovim prostorima. Arheloško nalazište „Stari vinogradi“ u Čurugu, najveći je arheološki projekat u Vojvodini u proteklih pola veka. Reč je o višeslojnom lokalitetu gde su pronađeni predmeti od kamenog doba, preko antičkog perioda, do 18. veka, a iskopava se na više stotina hektara duže od 20 godina. Prema rečima Stanka Trifunovića zbog toga Muzej Vojvodine nastoji da se čuruško nalazište u budućnosti pretvori u arheološki park, ali do sada je izrađen samo idejni projekat, jer nedostaje novčana podrška države i opštine.

- Zahvaljujući najobimnijim  istraživanjima jednog nalazišta iz tog vremena dobijena je živopisna slika drevnog naroda - Panonaca, koji je po značaju u istoriji su u ravni s Britima, Dačanima i Galima –objašnjava Trifunović. – Na tom prostoru već su postojala naselja iz vremena pre rimskih osvajanja, a doseljavanjem izbeglih Panonaca naselje u Čurugu se uvećava. U tom velikom naselju postojala je zanatska proizvodnja u raznim delatnostima, a arheolozi su pronašli i istražili čak četiri grnčarske radionice s devet peći. Za nekoliko decenija postojanja tog naselja uspostavljen je uobičajan način života na rimskim granicama: obrađuje se zemlja, gaji stoka, lovi se, proizvode se zanataski predmeti i trguje duž Dunava.

Kako pojašnjava Trifunović polovinom prvog veka nove ere u srednje Podunavlje došao  je novi narod nomadskog načina života –Sarmati, koji su stigli s istoka. Naselje u Čurugu je stradalo u ratu, a domaće sedelačko stanovništvo napustilo ovu teritoriju.

Silvia Kovač