Završena još jedna faza obnove zidnog slikarstva u manastiru Bođani

U fokusu je bila kupola hrama, odnosno očišćen je, konsolidovan i restauriran zamašan deo živopisa, uključujući predstavu Isus Hrist Pantokrator u medaljonu duginih boja na samom svodu hrama, te kompoziciju Stradanje Hristovo, koja u mnogim elementima potvrđuje tezu o uticaju „Traktata o slikarstvu” Leonarda da Vinčija na znamenitog srpskog zografa, bakroresca, slikara i kaligrafa.

U knjigama starostavnim stoji, inače, da je manastirsku crkvu podigao 1722. o svom trošku Mihajlo Temišvarlija iz Segedina, koji je platio i njeno oslikavanje na koje će 1737. prionuti Žefarović sa svojim učenicima. Rezultat su bile kompozicije za koje, iako su u pitanju bile scene uobličene po pravilima stare zografije, pravoslavna umetnost ranije nije znala – bio je to prvi značajniji korak ka savremenom umetničkom shvatanju, orijentisanom prema baroku. „Koliko je Žefarović bio originalan, samosvojan i neponovljiv, potvrđuje činjenica da se u srpskom slikarstvu ni pre ni posle njega nije pojavila slična umetnička celina”, navodi istoričarka umetnosti Ljiljana Stošić.

Nažalost, tokom decenija i vekova velika vlaga i posledično taloženje soli proizveli su teška oštećenje živopisa, koja su na pojedinim mestima išla i do 2,5 metra u visinu. Tome treba dodati i činjenicu da se, u pređašnjim pokušajima spasavanja jednog od najznačajnijih primera srpskog zidnog slikar- stva – crkva je 1948. stavljena pod zaštitu države – prilično lutalo, pa se sada ispostavlja da su neke od intervencija napravile više štete no što su bile od koristi.

Ipak, građevinskim radovima, izvedenim poslednjih godina – drenažom, premazima, podnim grejanjem, klima uređajima – konačno je rešen problem vlage u celom hramu, i pri tome je uveden stalan monitoring, te se sada nivo vlažnosti redovno prati. Ono što je takođe izuzetno važno: nova mikroklima se nije negativno odrazila na stanje živopisa, iako je postojala bojazan da bi i naglo isušivanje zidova crkve moglo negativno da utiče na freske i dovede do destrukcije njihovog lica. Time su stvorene ključne pretpostavke da bude sačuvano sve što je preostalo od Žefarovićevog remek-dela.

Na inicijativu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, u sklopu projekta „Vekovi Bača”, prvi put su, počev od 2005, rađena neophodna mehanička ispitivanja i fizičko-hemijske analize živopisa, od podloge do pigmenata koje je Žefarović koristio, a uključeni su i stručnjaci iz Italije sa ogromnim terenskim iskustvom u rešavanju ovakvih problema. Rezultat je bio novi projekat sistematskog spašavanja zidnog slikarstva u crkvi bođanskog manastira.

Nažalost, nepovratno su uništene freske u zoni sokle, kao i u severnoj i južnoj pevnici gde su naknadno otvarani prozori, kao i u severnom delu naosa zbog ugradnje vrata. Ipak, oko 90 procenata ansambala zidnih slika je sačuvano, mada zbog uticaja vlage na pojedinim mestima gotovo da uopšte nisu čitljive. Prvi preventivni radovi započeti su 2008, da bi tokom 2013. bio završen kompletan proces konzervacije i restauracije severnog zida priprate. U potonjim godinama okončana je restauriracija priprate sa kompozicijama Uspenja presvete Bogorodice i stojećih figura svetitelja, a nakon toga je restauratorski tim Zavoda po fazama obnavljao deo po deo živopisa u naosu hrama, poput freske Hrist oslobađa osude ženu u preljubi i kompozicije Knjige postanja Genezis, s tim da su paralelno injektirani, odnosno fiksirani najkritičniji, najugroženiji delovi zidnog slikarstva u oltaru, pevnicama...

Kako je za „Dnevnik” potvrdio direktora Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Zoran Vapa, plan je da sledeće godine bude potpuno završena restauracija živopisa u kupoli i na pripadajućim lukovima, te da se 2022. obnovi zidno slikarstvo na pevničkim apsidama. Time bi u godini jubileja, kada hram obeležava tri veka od izgradnje, Žefarovićevo delo u prednjem delu crkve potpunosti bilo obnovljeno i konzervirano, dok bi 2023. počela obnova fresaka u oltaru, što će biti poseban izazov, zbog naslaga čađi i prašine, koji su gotovo potpuno prekrili bojeni sloj

M. Stajić