Pisma kralja Milana Obrenovića u Arhivu Vojvodine

Ovom izložbom Arhiv Vojvodine i formalnop započinje saradnju sa Udruženjem za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat“,  pod čijim okriljem deluju Muzej knjige i putovanja i Muzej srpske književnosti. U sklopu otvaranja postavke svečano će biti potpisan i Protokol o saradnji Arhiva Vojvodine i „Adligata”, koji je, inače, i utemeljen na tradiciji sakupljanja knjiga i arhivske građe porodice Lazić iz Kumana, koja je duže od dva i po veka, odnosno devet generacija, u kontinuitetu delatna na polju kulture.

U pismima kralja Milana, koja će biti prezentovana javnosti, vidljiv je zamašan deo državno-političkog programa ondašnje Srbije. Između ostalog, kralj u njima daje uputstva za modernizaciju i tajno naoružavanje srpske vojske, a pokrivena su i goruća diplomatska pitanja tog vremena. Inače, ove epistole tek od skora su, zahvaljujući „Adligatu”, vraćene u Srbiju, s tim da će do daljeg, po rečima advokata Viktora Lazić, predsednika Udruženja, detalji celog aranžmana ostati tajna. „Imamo svoje izvore koji nam redovno javljaju o ovakvim i sličnim stvarima i ne želimo da ih ugrozimo“, pojasnio je nedavno Lazić. “Mi nismo ciljano tražili ta pisma, jer nismo ni znali da postoje. Ljudi su nam se, jednostavno, sami javili i pitali nas da li smo zainteresovani da o tim pismima pregovaramo“.

Podsetimo, istoričari su utvrdili da je Milan Obrenović svu svoju prepisku uvek nosio sa sobom, te da je posle njegove smrti 1901. godine ta građa preneta je u Srbiju. Obimnu ličnu arhivu u čak 23 sanduka u Beograd je doneo general Laza Petrović, ađutant kralja Aleksandra Obrenovića. Međutim, veliki deo dokumenata iz perioda vladavine Obrenovića uništen je ubrzo posle Majskog prevrata i ubistva kralja Aleksandra i kraljice Drage, dok je ono što je preživelo prvi nalet zaverenika docnije razvučeno po svetu, tako da su zapravo u domaćim arhivama ostali samo pabirci te izuzetno vredne građe, na temelju koje bi se možda i na drugačiji način sagledavao ceo jedan period, kada su Srbiji priznati nezavisnost i status kraljevine.

Pored Viktora Lazića, autori su izložbe, koja će biti otvorena do 26. juna i u okviru koje će, pored pomenutih pisama, biti izloženi i originalan štap kralja Milana, te dragocene fotografije, dokumenti i knjige vezane za kralja Milana i kraljicu Nataliju, i jedan od vodećih srpskih stručnjaka za digitalizaciju Adam Sofronijević, kao i direktor Arhiva Vojvodine dr Nebojša Kuzmanović. „Mnogi su nas pitali zašto prvi put prikazujemo tako značajnu istorijsku građu baš u Arhivu Vojvodine. Odgovor krije njegov direktor dr Nebojša Kuzmanović, koji je prvi pokrenuo inicijativu da se pisma prikažu upravo u Novom Sadu i koji je svojim radom pokazao kako za kratko vreme jedna državna ustanova može da povrati poverenje i bude primer mnogima“, naveo je Viktor Lazić, uz napomenu da su aktivnosti kralja Milana imale ozbiljnog o?eka i među srpskim življem u Austrougarskoj, a da je, kao podršku proglašenju Srbije za kraljevinu, njegov čukundeda Aleksandar Lazić u Kumanima 1882. godine otvorio čitalište.

        M. Stajić