Manastir Davidovica kod Brodareva: Ovde počivaju braća Jugovići legendarni junaci Kosovskog boja

Neposredno pored platoa gde se nalazi manastir prolazi pruga Beograd-Bar. Možda nije poznata kao manastiri Mileševa ili Banja, ali Davidovica je i te kako važna za našu srednjovekovnu istoriju i kulturu. Tako kaže i otac Nektarije, koji je već osam godina u ovom manastiru, a pre toga je bio 10 godina u Mileševi. Davidovica je ženski manastir, a igumanija je mati Darija. Nažalost drugog sestrinstva nema. Pored crkve je izvor sa vodom za koji mnogi tvrde da je lekovita, posebno za osobe koje imaju problema sa govorom.

- Sa desne strane ulaza u crkvu nalazi se grob ktitora, monaha Davida Nemanjića. Po njemu manastir nosi ime Davidovica. On je bio sin Vukana Nemanjića, unuk Stefana Nemanje, a sinovac Svetog Save i kralja Stefana Prvovenčanog. Značajna ličnost u našoj istoriji, ali malo poznata. Monah David je bio župan oblasti Polimlja (srednjovekovna župa Ljuboviđa). Prostor te srednjovekovne župe obuhvata oblast severno od Bjelog Polja i oblast Brodareva. Monah David se pre monašenja zvao Dmitar ili Dimitrije i bio je najmlađi sin kralja Vukana. Po ugledu na dedu Stefana Nemanju i on se zamonašio u starijim godinama – kaža otac Nektarije, duhovnik manastira.

Davidovica je bratski manastir sa Moračom, koju je podigao župan Stefan, rođeni brat Davidov, a srednji sin kralja Vukana.

- Morača je podignuta oko 1250, a Davidovica 1281. Kralj Vukan je po nekim izvorima imao tri sina – Đorđa, koji je vladao oblašću oko Ulcinja, Stefana, koji je vladao oblašću oko Morače i Dimitrija, koji je vladao oblašću severno od Bjelog Polja. Po nekim istorijskim izvorima imao je još dva sina – Teodosija koji se zamonašio u Studenici i Vladina. Od njih trojice ili petorice samo je Dimitrije (Dmitar) imao muškog potomstva. Njegovo potomstvo je veoma značajno u našoj istoriji. Sin župana Dimitrija  je bio župan Vratislav, koji je takođe sahranjen u Davidovici. Sin župana Vratislava, župan Vratko – poznatiji kao Jug Bogdan u narodnom predanju, otac je kneginje Milice, žene cara Lazara Hrebeljanovića. I on je sahranjen u Davidovici. Na grobu župana Vratislava sačuvan je grb kralja Vukana i njegovih potomaka – štit u medaljonu. Na grobu župana Vratka nalazi se bolje očuvan grb Vukana Nemanjića i potomaka. Na njegovoj grobnoj ploči ima i zapis – „maja meseca predstavi se župan Vratko“. Narodno predanje govori da je poginuo u boju na Kosovu. Međutim kako vidimo ovde on je umro, mada nema godine, samo mesec. U vreme Kosovskog boja bio je star čovek i nije mogao da učestvuje, ali su njegovi sinovi jesu – Vojin, Miljko, Marko, Ljubodrag, Radmilo, Boško, Stojan, Veselin i Damjan.

U uskom narteksu sa severne strane 1958. godine prilikom arheoloških istraživanja otkriveno je osam lobanja ispod poda.

- Smatra se da su to najverovatnije lobanje braće Jugovića, koje je po narodnom predanju kneginja Milica posle boja na Kosovu prenela u Davidovicu. Milica je rođena u Slatini kod Brodareva, tu je župan Vratko – Jug Bogdan imao dvor. Zanimljivo da je nađeno osam lobanja, a ne devet. Narodna pesma „Boj na Kosovu“ kazuje kako je sluga Milutin došao kneginji Milici i rekao: „a Jug ti je gospo poginuo u početku u boju prvome. Pogibe ti osam Jugovića, još ostade Boško Jugoviću, krstaš mu se po Kosovu vije, još razgoni Turke na buljuke kao ptica soko goluba.“ Narodno predanje govori da je Milica prenela lobanje u Davidovicu. Po narodnom predanju Boško Jugović je umro od zadobijenih rana, budući da je bio bio barjaktar. Sahranjen je kod Ivanjice na Palibrčkom groblju. Na tom mestu gde je grob Boška Jugovića sagrađena je crkva brvnara i devet hrastova posađeno. Danas je sačuvano sedem. Kada je 1905. godine bila prepravka crkve brvnare otkopan je grob ispod temelja crkve, za koji narodno predanje kaže da  je grob Boška Jugovića, i nađen ceo skelet. Nađena je pancirna košulja, vrh od koplja i šlem za glavu težak četiri kilograma. Čuva se u muzeju u Ivanjici.

Jugovići nisu istorijske ličnosti, ali narodno predanje zna njihova imena, imena njihovih žena, njihovih konja...

- Davidovica je podignuta na temeljima crkve iz šestog veka, na rimskom cipusu. Manastir je porušen krajem 17. veka, 300 godina je bio u ruševinama, a ovaj stub je ostao. Da je u pitanju rimski cipus govori i reljef koji ima dva reljefna prikaza – rimski bog zaštitnik pastira drži štap u ruci. Sa južne strane u reljefu je rimska boginja, koja drži grozd u ruci. Udubljenja sa prednje, zapadne strane su nastala prilikom osvećenja crkve u 6. veku. Episkop koji je osveštavao crkvu na tri mesta je polagao čestice svetitelja, mučenika zalivene u vosku. To je bila praksa ranohrišćanske crkve, da se mošti ugrađuju u stub časne trpeze, a danas je praksa da se mošti ugrađuju u ploču časne trpeze. Iz 1281. godine je i čamova greda koja drži ikonostas. Još se vide šare iz 1281. Greda ima ureze, na osnovu ureza ikone su istih dimenzija kao i 1281.

Davidovica je 300 godina bila u ruševinama. Zbog toga nije sačuvana većina fresaka, ostalo je samo nešto u fragmentima. Tokom putovanja Polimljem 1931. godine, čuveni srpski arhitekta Aleksandar Deroko je posetio prostor manastira Davidovica i snimio njene ostatke, ukazavši na njen značaj, ali su tek tokom 1960. godine izvedeni konzervatorski radovi. Krajem 90-ih pokrenuta je inicijativa lokalnog stanovništva i direktora muzeja u Prijepolju Slavoljuba Pušice da se manastir obnovi. Radovi su otpočeli 1998. godine kada su prikupljena sredstva za njegovu obnovu, koju je između ostalih pomoglo i ministarstvo kulture republike Srbije. Manastirska crkva je posvećena Bogojavljanju. Ona pripada raškoj arhitektonskoj školi, jednobrodna je građevina sa kupolom, apsidom i kapelicama sa kupolama. Nekada sagrađen od kamena-sige iz Sopotnice, manastir Davidovica je istovetno i obnovljen.

- Davidovica je jedan od retkih manastira koji ima sačuvan ugovor o zidanju, a otkriven je u Dubrovačkom arhivu. Gradnja je počela 30. avgusta 1281, a glavni majstori bili su Desina i njegov sin Blaž iz Risna u Boki Kotorskoj. Oni su bili dubrovački majstori, zato Davidovica ima lepu arhitekturu, proporcionalne dimenzije, prelomljene lukove, što je odlika zapadnog, romanskog stila, kasnije gotike. Svaka crkva u 13. veku imala je u pandatifima ( udubljenjima) ćupove ili rezonatorske kutije radi akustike. Prilikom rekonstrukcije Davidovice četiri ćupa su izvađena i nalaze se u riznici manastira Mileševe. Ovaj manastir je jedinstven, nema repliku. Sazidan je za godinu dana za 150 solida (dubrovački zlatni novac). U 13. veku to je bila vrednost 15 dobrih konja ili danas 15 boljih mercedesa. To je relativno skromna suma. Monah David je isplatio samo glavne majstore, a pomoćno osoblje nije. Budući da je bio župan narod se odazvao i mnogi su učestvovali u radu. Bio je bogat čovek, a odlazio je i na hodočašće u Jerusalim gde je, takođe, imao ktitorke aktivnosti. Manje je poznata ličnost od Nemanjića. Slavi se kao prepodobni monah 7. oktobra zajedno sa Simonom monahom, stricem, koji počiva u manastiru Studenici – Stefan Prvovenčani. Istog 7. oktobra se slavi i kralj Vladislav ktitor manastira Mileševe. Vladislav i David su braća od strica. David je kao mladić odlazio u vreme zidanja u Mileševu, a 1286. se upokojio i sahranjen je u zadužbini manasturu Davidovici.

Od fresaka je najviše sačuvano u severnom paraklisu i to sedam kvadrata, računajući i zidne dekoracije u donjoj zoni iz 13. veka.

- Kolorit boja je sličan Mileševi i Studenici, a zidne dekoracije iz donje zone su slične hilandarskim. Pretila je opasnost da i ovo fresaka što je ostalo u kupoli severnog paraklisa propadne. Da ne bi došlo do toga restauratori iz Italije su 2011. nekoliko dana su radili na freskama i zaštitili su ih od propadanja tako što su ubrizgali specijalni lepak špricem kroz fresko malter i tako ga vezali za zid. Ima još grobova u manatsiru, ali ne zna se ko je tu sahranjen. Oko manastira je stara nekropola, a budući da je na ovom mestu crkva iz šestog veka, ima mnogo stećaka oko manastira u vidu sanduka. Lobanje pronađene 1958. sahranjene su sa južne strane manastira. Grobnica je obeležena krstom, piše braći Jugovića, a u grobnici ima 129 monaških skeleta.

U relikvijarina na ulazu u manastir sa leve strane čuvaju se čestice moštiju svetitelja.

- U malom relikvijaru su čestice moštiju svetog Nektarija Eginskog. U drugom, velikom većem relikvijaru – moščaniku, nalaze se čestice moštiju svetog Dimitrija Solunskog mirotočivog, svetog arhiđakona Stefana, svetog Arsenija Novog, svetog Petra Korinškog, sveštomučenika Nestora, svetih mučenika prevlaških sa ostrva Cveća sa Prevlake, rumunskih mučenika, žitomislićkih mučenika, surduličkih mučenika, mošti svete Ane, mošti prepodobne mati Angeline. U trećem relikvijaru su mošti nepoznatog monaha iz Davidovice.

Tekst i foto: G. Malenović