Konjovićev dalmatinski opus u Narodnom muzeju u Zrenjaninu

Postavku čini 30 radova iz fonda Galerije “Milan Konjović” iz Sombora, nastalih tokom slikareve “crvene faze“. Dela su nastala 30-ih godina prošlog veka, kada umetnik letuje u Dalmaciji (Mlini, Cavtat, Dubrovnik) kojoj se ponovo vraća i nakon Drugog svetskog rata. Na izložbi se nalaze i slike iz francuskog ribarskog mesta Kasis, inače prve sa primorskim motivima u Konjovićevom opusu (1927-28).

Na slikarevoj putanji snažno obeleženoj ukorenjenošću u ravničarski predeo, jedan od bitnih fokusa bila je i Dalmacija, posebno predeli i ljudi Dubrovnika i Cavtata. Susret Konjovića sa Mediteranom dogodio se već 1923. godine, kada je sa Emom, svojom životnom saputnicom, letovao na ostrvu Braču i slikao i crtao borove i stene Supetra i Bola. I tokom boravka u Parizu, umetnik odlazi na Francusku rivijeru gde nastaju dva značajna dela (“Borovi i masline“, “Crkva u Kasisu“). U sličnom maniru slika i na Lopudu kraj Dubrovnika, kao i Petar Dobrović.

Maja 1932. Konjović se javlja istoričaru umetnosti i dubrovačkom konzervatoru Kosti Strajniću, kojeg je upoznao u Pragu. Leto sa porodicom provodi u Dubrovniku, a smešten je u Mlinima, između Cavtata i grada pod Srđem. Konjović se postepeno upoznavao sa ambijentom i ubrzo nastaju prva platna. Petnaestak slika nastalih 1932. godine u Dalmaciji, biće izložene na njegovoj prvoj samostalnoj postavci u Beogradu. Tada je usledio i umetnikov konačni povratak iz Pariza u domovinu, kada su se nastavili letnji boravci i slikanje u Dubrovniku i Dalmaciji.

Ovaj kontinuitet, ali i potrebu odlaženja u južne krajeve prekinuli su rat, zarobljeništvo, kao i oskudica slikarskog materijala. U Dubrovnik je Konjović ponovo stigao 1948. godine. Slika motive grada, katedralu, gradske zidine, Stradun, more sa pogledom na Lokrum. To su slike stišanog kolorita, mahom realističnog pristupa motivu. Izdvajaju se platna “Sveti Vlaho” (1951) i “Dubrovačka Venera” (1948), koja po jednostavnosti i stilizovanosti oblika predstavlja slikarsku anticipaciju karakteristika Konjovićeve umetnosti nakon, u stvaralačkom smislu, prelomne 1953. godine.

Olgin portret somborskog maestra

Tokom boravaka u Dubrovniku i Cavtatu, Konjović je bio u prilici da upozna većinu umetnika koji su kasnije svrstani u Strajnićev „likovni krug”. Značajno mestu u njegovom okruženju imala je i Olga Solovjeva, ruska emigrantkinja koja se po završetku baletske karijere nastanila u Cavtatu. Krajolik ju je podsetio na rodnu Odesu, tako da je tu sagradila kuću u kojoj su živeli i njen otac Mihail (dugogodišnji sudija Okružnog suda u Novom Sadu), majka Marina, starija sestra Lidija i njen suprug. Strajnić je naučio Olgu da vaja, tako da je talenat prema igri zamenila strašću prema likovnim veštinama. U domu Solovjeve u Cavtatu boravili su mnogi umetnici, među njima i Svjatoslav Rihter. Prijateljstvo i prepiska sa čuvenim pijanistom trajala je više godina, pa je Olga osetila potrebu da uradi njegov vajarski portret (bista se danas nalazi u Muzičkoj školi u Dubrovniku). Tako je i tokom susreta sa Konjovićem nastao njegov bronzani portret (1953), koji je povodom 100. godišnjice rođenja umetnika 1998. postavljen ispred slikareve kuće u Somboru.

Posle 1955. zbog bolesti supruge Milan Konjović prekida svoje odlaženje u Dalmaciju. Tek 1977, posle Emine smrti, stiže ponovo u Cavtat, gde je obilazio svoje stare motive. Za pomenute godine u Dalmaciji, Mlinima, Cavtatu i Dubrovniku nastalo je oko 250 slika i skoro isto toliko crteža, akvarela i tempera. Ovaj značajan segment umetnosti Milana Konjovića, slike nošene žarom boja Mediterana, obogatile su čitav opus ovog koloriste. Sva ova dela nose snažnu ekspresiju, čulnu i kolorističku sugestivnost.

Za razliku od vojvođanskih motiva (salaši, oranice, bačka ravnica) ovaj mediteranski ciklus određuju prizori sa borovima i maslinjacima, tipična primorska arhitektura, ali i živopisni stanovnici (“Dve Konavljanke“, “Portret Koste Strajnića“, “Poštar Mato“). Na jugoslovenskom tlu ekspresionizam ispoljava neke bitne odlike - snažan izraz unutrašnjeg osećanja, čistu boju, jaku konturu i neposredan gest. Sem etičkog u njemu je očigledan i etnički momenat - Bijelić ga najčešće traži u Bosni, Job u Dalmaciji, Konjović u Dubrovniku i Vojvodini, a Dobrović u Dalmaciji i Dubrovniku. 

Ekspresionist vidi ono što oseća, sebe, svoju „eksteriorizovanu unutrašnjost”, a taj momenat prenosi pojačavajući izražajna svojstva slike - formu, liniju, boju. Svaki slikarski gest postaje, materijalizovan, životom zasićen trenutak, a njihov zbir čini sliku u datom vremenu. Kako uskladiti ovo izdvajanje i sadržajno zgušnjavanje trenutka sa činjenicom koju svako može da primeti - da ovi slikari često slikaju „isto”, ili bar čitave cikluse sličnih slika? Neshvatanje ove osobine navešće kasnije Jovana Popovića i Branka Šotru da Konjoviću zamere što “Vojvodinu i Dubrovnik slika na isti način“.

Moglo bi se reći da je dolazak uglednih stvaralaca tokom 30-ih godina prošlog veka znatno dinamizovao viđenje Dubrovnika. Pristup zrelih slikara kao što su bili Dobrović, Konjović, Lubarda i Bijelić, uneo je u pomalo uspavanu sredinu snagu individualnog izraza. Nije preterano pomisliti da su se oni, kao kontinentalci okrenuli Jugu upravo u traženju svežine, intenziteta i topline kolorita (nalik francuskim uzorima koji su iz istih pobuda silazili u Provansu i na Azurnu obalu), a da im je dubrovačka sredina mogla ponuditi najviše prirodnih i inspiracijskih izazova. 

Autor izložbe je Nebojša Vasić, iz Galerije “Milan Konjović” iz Sombora. Kustos postavke u Narodnom muzeju u Zrenjaninu je istoričarka umetnosti Olivera Skoko. Izložba je otvorena do 9. juna.

        Siniša Kovačević