Sećanje na Maru Đorđević Malagurski, poslanicu Velike narodne skupštine

Među 757 delegata bilo je sedam žena, od kojih je čak pet, Manda Sudarević, Mara Malagurski, Katica Rajičić, Anastazija Manojlović i Olga Stanković bilo izabrano u Subotici na sednici Bunjevačko-srpskog narodnog odbora 24. novembra.

Istog dana subotički delegati su krenuli vozom za Novi Sad da bi narednog dana mogli da učestvuju na Velikoj narodnoj skupštini u nekadašnjem hotelu „Grand” gde je doneta odluka o otcepljenju od Ugarske i prisajedinjenju Bačke, Banata i Baranje Kraljevini Srbiji.

Među bunjevačkim delegatima, odnosno „izaslanicima”, kako je to bilo navedeno. pod rednim brojem 33 u zapisniku subotičkog zbora bila je i „G-đica Mara Malagurska” (1894–1971). Mara, naime, 1918. nije bila udata, udala se godinu kasnije za senatora i profesora Dragoslava Đorđevića, kada je uz devojačko prezime dobila i prezime Đorđević. O ženama-delegatima koje su 1918. privremeno dobile pravo glasa – što svedoči o demokratičnosti Velike narodne skupštine – i time postavile temelje rodne ravnopravnosti, malo se zna. O njima kao ni o ostalim delegatima tog značajnog istorijskog skupa od pre 100 godina u uybenicima se ne piše ništa. U poslednjim godinama je počelo da se govori u javnosti o njima, ali njihovi potomci, uglavnom unuci, čak i praunuci, znaju o njima samo toliko koliko su čuli od svojih roditelja jer oni u to vreme nisu bili rođeni.

Mara Malagurski bila je jedna od društveno-politički najaktivnijih žena tog vremena, poput svoje porodice.

– Mara nije imala dece i nema direktnih potomaka – kaže njen rođak Vojislav Orčić iz Subotice, koji je u porodici imao čak dva delegata Velike narodne skupštine: dedu Vojislava Orčića s očeve strane, o kome je „Dnevnik” već pisao, i Maru s majčine strane.  – Majka dede Andrije Dulića i Marina majka su bile rođene sestre, ali ne znam mnogo o Mari. Slušao sam o njoj 1971. kad je Mara umrla, tada sam imao 13 godina. Znam da je njen direktni potomak bio bratovljev sin koji je živeo u Subotici. Marin rođeni brat, Ico Malagurski, bio je poznati subotički advokat. Imao je sina koji je rođen 1946. godine. Pamtim ga samo kao Braco, jer su ga svi tako zvali, ali ni on više nije među živima. Umro je pre desetak godina.

Priča da je Mara ostavila svom bratancu vilu na Dedinji koju je nasledila posle smrti muža. Marina familija je bila imućna, ali su im posle Drugog svetskog rata oduzeli imovinu zbog dobre pozicije u kraljevskom dvoru.  

Mara Malagurski je rođena 20. decembra 1894. godine u subotičkoj veleposedničkoj porodici. Njen otac Ico Malagurski Ćurčić– kome je prezime Ćurčić dodato jer je porodica Malagurski bila velika i želeli su na neki način da se odredi o kojoj porodici se radi – bio je predsednik prvog kulturnog udruženja Bunjevaca Pučke kasine, osnovane 1878. godine. Mara je bila obrazovana žena. Školovala se u Štrosmajerovom zavodu u Đakovu, zatim u Višoj ženskoj školi u Subotici i studirala je engleski jezik u Londonu. 

– Bila je književnica i etnograf, udata za Dragoslava Đorđevića, koji je kao komadant artiljerijske baterije sa srpskom vojskom ušao u Suboticu 13. novembra 1918. – kaže Orčić.

Mara i njen suprug su neko vreme živeli u Subotici. Dragoslav Đorđević je bio profesor u gimnaziji, zatim veliki župan, posle toga su se preselili u Beograd. Imali su dobre pozicije u kraljevskoj porodici. 

– Mara je često provodila vreme na dvoru i vodila je Bunjevke iz Subotice u Beograd da nastupaju u narodnim nošnjama pred kraljevskom porodicom i na Radio Beogradu. Mara je imala i sestre, ali ne znam koliko i kako su se zvale. Čuo sam za Pavku i za Mariju, koja je takođe često boravila kod Mare u Beogradu – navodi Vojislav Orčić.      

Mara Malagurski je objavila nekoliko knjiga, među kojima „Bunjevački običaji u slikama”, „Vita Đanina i druge pripovetke iz bunjevačkog života”, „Bunjevačka narodna nošnja”... Bila je saradnica u časopisima „Književni sever”, „Misli” i „Vardar”.

– Napisala je i jednu pozorišnu dramu. Premijera te drame pod nazivom „Manda Vojnićeva” bila je zakazana u Narodnom pozorištu u Beogradu za 8. april 1941. godine, međutim, nije održana zbog bombardovanja Beograda 6. aprila – navodi Orčić.  

Mara je pripadala malobrojnim energičnim ženama koje su vodile aktivan političko-društveni život. Između dva rata je bila veoma aktivna: bila je jedan od najvećih boraca za samobitnost bačkih Bunjevaca, ali se nakon Drugog svetskog rata povukla iz javnog života.

Nakon Drugog svetskog rata porodicama Đorđević i Malagurski se oduzimaju imanja, i tada se Mara povukla iz javnog života zajedno s mužem.  Živeli su skromno. Mara više nije objavila nijednu knjigu. Umrla je u Beogradu 1971. godine. U Subotici jedna ulica nosi njeno ime.

E. Marjanov

Pisala o sudbinama žena

Po podacima Bunjevačke matice, Mara je za pripovetku „Vita Đanina” dobila nagradu SANU na konkursu Cvijete Zuzorić 1928. godine, koju je dodelila Kraljevska akademija nauka. Nosilac je više odlikovanja: Ordena Svetog Save V stepena, Belog orla V stepena, Ruskog Crvenog krsta i drugih. Njena književna i etnografska dela su bila posvećena bunjevačkim običajima i nošnjama. Pisala je jasno i precizno oslikavajući život Bunjevaca. Njene pripovetke su bile lako čitljive i čitaoce su uvodile u svet bunjevačkih običaja, kroz teške i tragične sudbine ženskih likova. Tako sudbina Vite Đanine, Bunjevke koja živi na salašu, trpi Vita, koga voli, nosi svoj „krst na leđima” ne kriveći nikoga za zlu sudbinu, ne ostavlja nikoga ravnodušnim. Kroz njen život prikazani su svi bunjevački običaji. Za razliku od Vite Đanine, koja je prikazana kao žena koja pati, lik Jelka Kujunyić u pripovetki „Ni mrtva u tuđini” govori o položaju Bunjevaca u Austrougarskoj kada im nije bilo dozvoljeno da govore svojim maternjim jezikom. Jelka je prikazana kao moderna žena, nacionalno osveštena, koja se bori za prava svoga naroda. Ta borba za pravo govora na maternjem jeziku – bunjevačkom – i danas traje.

Rukopisi propali u ratu

U zapisima o Mari Malagurski Đorđević nalazimo podatak da je sve što je napisala do 1941. godine i bilo u rukopisima – propalo je za vreme rata. Tako je nestao istorijsko - psihološki roman „Ničiji”, istorijska pripovetka „Pajica kantorov” kao i bogata etnografska građa o Bunjevcima.

Istu tematiku obradila je u knjizi „Stara bunjevačka nošnja i vez” 1940. godine. „Bunjevka Bunjevcima” naslov je knjige koju je Mara Đorđević objavila 1941. godine.