Sećanje na Vojislava Orčića, delegata Velike narodne skupštine

Na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu bilo je 84 delegata Bunjevaca, 70 iz Subotice, a 14 iz Sombora.

Vojislav Orčić (1896–1961), službenik subotičke železnice, bio je jedan od delegata Bunjevaca koji su izabrani na velikom narodnom zboru u Subotici 23. novembra 1918. Njegov unuk, koji nosi dedino ime, kaže da su s očeve strane praktično on i sin jedini potomci Vojislava Orčića, iako su deda Vojislav i baka Kristina izrodili petoro dece, tri sina i dve kćerke, ali iza njih nisu ostali potomci.

– Deda i baka su živeli na Paliću u širokoj ulici s borovima – priča on. – Uz kuću su imali vinograd. Deda je svaki dan na posao u Suboticu odlazio biciklom. Nije imao nijedan porok. Nije ni pušio niti je pio. Za ceo život, popio je možda litru rakije. Umro je u 65. godini od raka grla.    

Ne zna detalje o tome kako je njegov deda izabran za poslanika Velike narodne skupštine jer se o tome nije pričalo, kao što se ni u školama nije učilo o samoj Velikoj narodnoj skupštini. Veruje da je deda izabran za delegata zbog aktivnosti i ideje koje je zastupao.

– Bio je druželjubiv čovek širokih shvatanja – kaže. – U šezdesetim godinama, kada je u Alžiru izbila revolucija, deda je u svoju kuću primio čak i dvojicu Alžirca izbeglica, koji su ostali kod njega do kraja revolucije. Sačuvana je i fotografija s jednim od njih.

Uoči izbora delegata za veliki događaj u Novom Sadu koji je promenio tok istorije na ovim prostorima, u Subotici je 10. novembra formiran Bunjevački-srpski narodni odbor. Okupio je najviđenije Bunjevce i Srbe da se organizuju za predstojeće događaje. Jer kraj rata se bližio i bilo je jasno da se austrougarska vojska povlači i da će srpska vojska ući u Suboticu. Bilo je samo pitanje dana kada će se to desiti. Desili se 13. novembra. Narodni odbor od 40 članova, koji se kasnije proširio za još 92, izabran je na velikom zboru u gostioni „Hungarija”. Hroničari su s tog zbora zabeležili reči bunjevačkog narodnog prvaka i sveštenika Blaška Rajića koji je pozvao Srbe, Hrvate i Bunjevce na jedinstvo. Ali njegove reči izražavaju i ideju jugoslovenstva, za koji su se zalagali bački Bunjevci: „Naš jezik je jugoslovenski, kojim govore i Srbi i Hrvati i Bunjevci. Mi smo, dakle, svi jedan narod, sinovi majke Jugovića. Ko nas dili, taj je neprijatelj naš. Ako se pak mi sami dilimo, mi smo nerazumni ljudi”.

Naš sagovornik navodi da je prvi predsednik Bunjevačkog-srpskog narodnog odbora bio Šime Milodanović, bivši pukovnik i veleposednik, i da je već sledećeg dana formirana Bunjevačko-srpska narodna garda, oružana formacija koja je osnovana s ciljem da spreči nemire, krađe, pljačke, odnosno sva nepoželjna dešavanja koja bi se u gradu mogla dogoditi prilikom takvih prevrata.

Priča da se Vojislav Orčić u zapisniku sa subotičkog velikog zbora vodi kao Bela Orčić, a ne kao Vojislav, što mu je bilo pravo ime. Na Paliću je, naime, živelo veliki broj Mađara, koji su svakog Stevana zvali Pišta, Mirka Imre, a Vojislava Bela, i njegov deda je pod tim imenom naveden u zapisniku.

– Prvi komandant garde je bio Milan Miličić, austrijski potpukovnik, koji je ostao u Subotici. U narodnu gardu je ušao i moj deda. Imao je čin potporučnika – priča Vojislav Orčić. – Taj čin je dobio u vojsci, verovatno zbog obrazovanja. Deda je završio Trgovačku akademiju, a zbog obrazovanja, bez obzira na to što nije stečeno u vojnoj školi, bio je uvažavan i u vojsci. Sačuvana je ova dedina fotografija na kojoj stoji naslonjen na sablju u uniformi, ali je kvalitet fotografije loš i ne vide se ti detalji. Sećam se da je još jedna takva slika bila uramljena kod dede u kući, ali posle bakine smrti se negde zagubila.

Priča da je njegov deda, poput ostalih bačkih Bunjevaca, bio rodoljubiv, patriotski orijentisan i odan državi, ali Bunjevci Austrougarsku nisu doživljavali kao svoju državu zbog mađarizacije i opredelili su se za Srbiju i jugoslovenstvo. Naime, u prelomnim novembarskim danima 1918. godine Bunjevci su jednodušno odbili ugarske predloge da se povuku iz zajedničkih narodnih odbora sa Srbima i da osnuju zasebne odbore, koji bi sarađivali s ugarskim vlastima.

Dani do Velike narodne skupštine bili su puni nacionalnog zanosa, radosti i oduševljenja bunjevačkog i srpskog naroda u Bačkoj i Vojvodini, koji su krunisani Velikom narodnom skupštinom 25. novembra. Uprkos tome što je među Bunjevcima bila izražena velika euforija jugoslovenstva, dosta brzo nakon formiranja zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca ona je splasla i među njima je došlo do podela.  

– Između dvadesete i tridesete počelo je intenzivnije delovanje iz Hrvatske, koja nikad nije istinski prihvatila tu novoformiranu državu Srba, Hrvata i Slovenaca i slala je učene ljude, pre svega učitelje i sveštenike, s ciljem da deluju i promene svest Bunjevca. To je imalo za posledicu podelu u Bunjevačkom korpusu – kaže Vojislav Orčić. – I onda je došla i 1945. godina, kada su Bunjevci satanizovani. Bilo nam je zabranjeno da se izjašnjavamo kao Bunjevci i bez pitanja su nas u lična dokumenta upisivali kao Hrvate. Time je učinjena velika nepravda prema Bunjevcima, tako da se započeti trend podela među nama nastavio i traje do danas.

Kaže da se deda Vojislav, kada je došlo do prve podele među Bunjevcima, povukao iz političkog života. Više nikad nije bio politički aktivan. I kod njega je splasnula ta ideja jugoslovenstva, tako da je sve do smrti 1. decembra 1961, živeo povučen, daleko od javnog života i politike.  

E. Marjanov