Carstvo nebesko Jerneja Lorencija i Zidanje Skadra na Bitefu

I jedna i druga uklapaju se u Bitefov ovogodišnji slogan “Epsko putovanje”, tako što tematizuju pesme pretkosovskog, odosno kosovskog ciklusa sprske epske poezije.

Autorski tim “Epskih igrica”, sastavljen od dramaturškinje, rediteljke i dvoje nastavnika, predstavu je zamislio i ostvario u OŠ “Mihailo Petrović Alas”, kao (mogući) deo školskog programa i, naravno, Bitefa (Bitef polifonija). Reč je o pozorišnom krosoveru (prelasku granica), “času srpskog jezika i književnosti” koji drže dvoje glumaca (Anita Stojadinović, Đorđe Živadinović Grgur), a u auditorijumu otvorenom za sve uzraste đake igra publika predstave. Sadržaj časa je analiza pesme “Zidanje Skadra”, inače lektira za peti razred, sa akcentom na motiv zaziđivanja žene u temelje grada. U kompleksnosti odnosa koncepta i režije, dramaturgije, izvođačkog dela predstave, interakcije koja se menja spram aktera u publici, može se reći da je predstava “Epske igrice” socijalni umetničko-edukativni eksperiment, u kojem se istražuju odnosi autori-publika, nastavnici-učenici, roditelji-deca, tradicija-savremenost, poezija-realnost...

Podrazumevajući da je lektira pročitana (za “loše đake” u predstavi se ona čita na pozorišan način), osnovna pitanja koja postavljaju “nastavnici”, pitanja kojima se vodi/ usmerava radnja zasovana na interkaciji sa publikom, su: koliko je majstorskih plata isplatio svaki od trojice braće za tri godine, ko su vile, da li su žene građevinski materijal, koji je tačan broj ljudi koji su učestvovali u teškom ubistvu, koliku kaznu bi dobili i koliko bi trajao takav sudski proces u aktuelnom pravnom sistemu. Ova pitanja upućuju da je predstava snažno kritički angažovana ne samo prema obrazovnom sistemu, prihvatanju tradicije zdravo za gotovo, etičkom i političkom propitivanju savremenog društvenog sistema, odakle ne čudi što su neki odgovori iz publike bili na liniji da je “Zidanje Skadra” pesma o Beogradu na vodi ili da je ceo slučaj za Haški tribunal. Takođe, “Epske igrice” su retka predstava na Bitefu koja se trudi da pozorište, kao zidanje Skadra na Bojani, ne bude uzaludan posao.

“Carstvo nebesko”, naslov predstave Jerneja Lorencija u beogradskom Narodnom i Bitefu, izborom kosovskog ciklusa za narativ, a zatim i estetskim postupkom režije oslonjene na orkestraciju igre glumaca (neka vrsta pozorišnog resitala), jasno asocira na vrstu izbora koja je epski i tragički imanentna Srbiji i Srbima, od kneza Lazara pa do svake šuše koja se na nju i danas poziva. Prvi deo, u Narodnom pozorištu, zamišljen je i ostvaren kao skup glumaca (Olga Odanović, Nataša Ninković, Nada Šargin, Hana Selimović, Branko Jerinić, Nikola Vujović, Bojan Žirović, Milutin Milošević, Slaven Došlo), svečano obučenih i postepeno raspoređivanih oko likova za trpezom pred Kosovskim bojem. To znači da glumci nastupaju u ime likova, istvoremeno igrajući i sami sebe, odnosno razgovor putem kojeg saznajemo kako su vezani za narodnu epsku poeziju, mitove koji su oblikovali i današnju svest u Srbiji. “Svi mi da se u so premetnemo, ne bi Turkom ručka osolili”... odzvanja ovim delom predstave. Drugi važan motiv su i žene koje gube svoje muževe koji, opet, ljube krst i brane veru svoju, “carstvo nebesko”, više nego li život zemaljski.

U drugom delu predstave, u Bitef teatru, glumci su, ponovo mizanscenski krajnje svedeno, angažovani za mikrofonima i klavirima, pojačavajući glas nacionalnog zanosa mitskih dimenzija, a zapravo sve više i više “dekonstruišući” narativ u kritičko i ironičko poigravanje naznačenim patosom i patetikom.

Kao što je stilska figura epske poezije ponavljanje, tako i Lorenci neumorno ponavlja određene motive, ne računajući na mogućnost umora bar jednog dela publike. A, ako predstavu posmatramo takođe iz njoj imanentnog, nacionalnog diskursa, čak i kritičkog, on ponavlja i motive ponovoljene bezbroj puta, ne čineći ništa novo da otkrije zašto bi se uopšte i bavio ovom vrstom angažmana, sem na planu u kojem je najjače izraženo, i već viđeno u njegovim ranijim predstavama, čak i na Bitefu (“Biblija, prvi pokušaj”) - planu čiste estetske samodovoljnosti. Istina, lepe, pogotovo u prvom delu predstave, sitnom vezu odnosa i uspostavljanja konteksta, izgradnje likova i značenja, što se u drugom, u priličnoj meri, sve lepo raspadne usled pretencioznosti, preglumljivanja, potcrtavanja...

Igor Burić