Studija o znamenitim gostima Dubrovnika

Knjiga sadrži deset studija, od kojih se posebno izdvajaju - "Ruđer Bošković, da li iko zna ko mu je otac?", "Njegoš o Dubrovčanima, Dubrovčani o Njegošu", "Gosti grada Dubrovnika - od nevoljnog Stanca, do virtualnog Crnjanskog", "Rad istoričara Luja Vojnovića, Antonija Vučetića i Jorja Tadića na popularizaciji dubrovačkog turizma" i druge. Tekstovi koji čine knjigu publikovani su od 2011. do 2015. u nekoliko časopisa, godišnjaka, zbornika radova sa naučnih skupova i simpozijuma.

Autorka studiju započinje ogledom o Nikoli, ocu naučnika Ruđera Boškovića (1711-1787). Skromnog porekla (rođen je u Orahovom Dolu u Hercegovini), Nikola Bošković je brzo napredovao u trgovačkim poslovima, najpre u dubrovačkoj koloniji u Raškoj, a potom i u samom Dubrovniku. Sačuvana korespondencija sa Dubrovčanima primer je živopisnog stila ovog trgovca što je bio povod za zaključak da se Nikolin literarni talenat mogao preneti na njegovu decu (Pero, Ruđer, Anica). Zanimljivo da je u sasvim prozaičnim uslovima bavljenja trgovinom Nikola Bošković obilazio srpske manastire po Raškoj (Đurđevi stupovi, Mileševa) i Kosovu (Dečani), o čemu je ostavio interesantna zapažanja (izgled, relikvije).

Posebno zanimljiv rad, profesorka Arsić posvećuje Njegošu. Impozantna i impresivna pojava svetovnog i crkvenog vladara susedne Crne Gore, ni Dubrovčane navikle da u gradu sreću i ugošćuju ličnosti evropskog značaja, nije ostavila ravnodušnim. Odnos Njegoša i pravoslavnih Srba u Dubrovniku bio je posebno interesantan. Ovom utisku doprinosi i činjenica da je srpska zajednica u to doba zauzimala privilegovani položaj, baveći se podizanjem crkava, kao i intenzivnijim učešćem u gradskoj upravi i kulturnom životu. Osim toga, ugledni pravoslavni Srbi ugošćavali su Njegoša u svojim raskošnim palatama, i pružali mu mogućnost da tu prima gradske zvaničnike.

Autorka ističe da su Njegoševa štampana dela imala svoje poklonike i među istaknutim članovima pravoslavne zajednice, kao što su njegovi radovi bili praćeni i od mladih intelektualaca iz redova Srba katolika. U odgovoru na primljenu zbirku poezije Meda Pucića, Njegoš je izneo svoje mišljenje da je Dubrovnik, uzimajući u obzir pretežno literaturu starijih vremena, "jedinstvena dika književnosti naše". O tome uostalom svedoče veze koje su izabrana dela starih dubrovačkih pisaca, a pre svih Ivana Gundulića, mogle imati na poetsko-filozofski opus Petra II Petrovića Njegoša. Ovi uticaji nisu ostali neprimećeni u srpskoj raguzeologiji, posebno u studijama našeg vrsnog istraživača Miroslava Pantića.

U narednom ogledu, autorka govori o tipologiji posetilaca Dubrovnika od 19. do prvih decenija 20. veka. Oslanjajući se na istraživanja istoričara Jorja Tadića, ona navodi ko su bili najčešći gosti grada pod Srđem. Vekovima je Dubrovnik bio vrata kroz koja su jedni ulazili u strani svet, a drugi dolazili u dodir sa Balkanom. Među njima su bili hodočasnici koji su putovali prema Istoku, ka Svetoj zemlji, dok su oni kojima je Dubrovnik bio na putu prema Zapadu, išli ka Rimu, Bariju, Asiziju, Veneciji, Loretu. Sem ovih, u grad su pristizali i lutalice i nemirni duhovi, koji su svoje doživljaje pratili putopisnim beleškama, ili su se Dubrovnika sećali kasnije u svojim memoarima.

Posebno od vremena renesanse u ovaj primorski grad stizali su i naučnici, koji su u njegovim arhivima i bibliotekama nalazili odgovore na pitanja koja su im nametala sopstvena istraživanja. U spisima Dubrovačkog arhiva ostajali su podaci o njihovom radu, u vidu odobrenih dozvola, a u gradskoj periodici vesti o boravku slavnih istraživača. Autorka navodi jednu od upečatljivih slika ovih učenih gostiju, koju je 1932. u listu "Vreme" ostavio pisac Miloš Crnjanski ("...kao u nekom kupatilu za znojenje, izgledaju slavni naučnici koje je Srpska kraljevska akademija poslala u Dubrovnik... Naši mladi istoričari zarili su glave u stare pergamente, a iz tame stoleća vaskrsavaju podaci o tome ko je sve imao kuću u Dubrovniku, kako se kupovalo i prodavalo, lečilo, rađalo i umiralo...").

Vredno pažnje je i poglavlje knjige, posvećeno radu istoričara Luja Vojnovića, Antonija Vučetića i Jorja Tadića na popularizaciji dubrovačkog turizma. Autorka navodi, da krajem 19. veka Dubrovnik prelazi u status mesta izuzetno turistički privlačnog. Svakako najveći odziv posetilaca pratio je obeležavanje 300. godišnjice rođenja Ivana Gundulića. Tim povodom u Dubrovniku je boravio Lujo Vojnović, koji je kao vid dobrodošlice ali i povoda za povećano interesovanje za istoriju i savremenost grada, sastavio publikaciju pod nazivom "Vođ kroz Dubrovnik i okolna mjesta" (1893). Ovaj vodič doživeo je dopune i proširenja, pa je 1907. štampan pod novim naslovom "Dubrovnik, jedna istorijska šetnja".

Kao jedna od ličnosti koja je imala ključno mesto u Dubrovačkom arhivu, Antonije Vučetić je bio u prilici da napiše svojevrstan vodič pod nazivom "Mali vođ putnicima kroz Dubrovnik i okolicu" (1910). Istoričar Jorjo Tadić se, takođe, uključio u popularisanje dubrovačkog turizma, ali na nešto drugačiji način. U skladu sa studijama koje je do tada pisao o istoriji grada-republike, on 1939. objavljuje knjigu "Promet putnika u starom Dubrovniku". Na način vrsnog istraživača, koji pruža mnoštvo živopisnih i arhivski zasnovanih činjenica, Tadić iznosi tipologiju posetilaca koje je put vodio do Dubrovnika.

Siniša Kovačević