Petrogradski lavirinti i demoni
Na jednoj stranici popularnog ruskog društvenog sajta Vkontakte postoji (poduži) spisak mesta na kojima se u Petrogradu nalaze figure sfingi, i to od onih najpoznatijih na Univerzitetskom keju koje su donete iz Egipta 1832, do onih za koje verovatno znaju samo Petrograđani, kao što su nadrealističke sfinge-zečevi vezani lancima za stubove ispred kluba Purga na Fontanki ili male jedva primetne sfinge koje ukrašavaju šlemove Atininih kipova na više mesta u gradu.
Prateći ovaj spisak “tajnih mesta” moguće je u gradskom lavirintu Petrograda ispisati stazu obeleženu simbolikom daleke egipatske kulture. Međutim, onaj koji polazi na ovakav put kroz grad, treba da ima na umu da su pojedine žarišne tačke ove staze nedostupne.
Pa, kao što primećuje marljivi popisivač u svom neobičnom katalogu, sfinge u dvorištu Rudarskog instituta moguće je videti samo izdaleka, i to sa jednog određenog mesta – kroz prozor hodnika između Rudarskog muzeja i crkve Makarija Egipatskog.
Odgovarajući na pitanje kakav smisao imaju sfinge u Petrogradu, poznati ruski muzičar Edmund Škljarski, rođen u Petrogradu (tadašnjem Lenjingradu), govori upravo o pomenutom nedostupnom dvorištu instituta sa sfingama kao o jednom od izdvojenih prostora grada. Dvorište koje je bilo zatvoreno za ostale, a u kom je Škljarski odrastao pošto mu je otac predavao na Rudarskom institutu, u naknadnoj poetizaciji postalo je intimni tajni vrt u lavirintu grada.
Sve ove priče ilustruju mitove o Petrogradu kao prokletom gradu koji (bar trenutno) opstaje uprkos elementima, vodi, i nesigurnom tlu na kome je podignut.
I Petrograđani su ljudi obeleženi gradom kome pripadaju; na forumima česti su nekad šaljivi, a nekad ozbiljni komentari o njima kao bledim ljudima koji se prepoznaju po tome da uvek prelaze na sunčanu stranu ulice u retkim prilikama kada to mogu.
Petrograd kao grad na ivici na svakom koraku je obeležen ezoteričnim. Da su mitska stvorenja opšte prihvatana kao deo petrogradskog folklora čak i u sovjetskom vremenu dokazuju i pomalo kičaste beležnice-suveniri koje su osamdesetih masovno mogle da se kupe u Lenjingradu.
S metaliziranih naslovnica beležnica ratkim turistima cerile su se bronzane siluete petrogradskih grifona sa Bankovskog mosta.
Da je grad u potpunosti apsorbovao egipatsku simboliku i inkorporirao je u svoja kulturna značenja, pokazuje i najstrašnija petrogradska sfinga, ona koju je načinio ruski umetnik Mihail Šemjakin u znak sećanja na žrtve političkih progona i represija. Potpuno crna sfinga se nalazi na Robespjerovom keju nedaleko od nekadašnje zgrade KGB-a i zloglasnog zatvora Krstovi gde su dovođeni mnogi politički zatvorenici. S gradske strane ona izgleda sasvim obično, dok sa strane Neve otkriva svoj goli skelet.
Petrograd je i danas prepun figura različitih mitskih, ali i običnih životinja. Osim sfingi, među najpoznatijima su grifoni koji u čeljustima drže metalne niti Bankovskog mosta. Ipak, pravi fantazijski odraz Petrograd i Moskve je čudesni lavirint hodnika metroa ova dva grada. Ideja da se pod zemljom, pod gradom, nalaze predivne ukrašene dvorane ima u sebi nečeg arhetipskog i podseća na ruske bajke.
Prostori Moskve i Petrograda nastavljaju se jednako čudesni i u “tajnim” vrtovima pod zemljom, obećavajući beskonačnost puteva grada.
Nije neobično ni da se posebna gradska simbolika isplela i oko zmije koja se nalazi na jednom od centralnih delova Petrograda, u srcu grada, pod nogama spomenika koji prikazuje Petra Velikog na ogromnom konju koji se propinje. U različitim čitanjima Petrograda, ova zmija je simbol prepreka koje je car prevazišao, glasnik apokalipse i sluga Antihrista (jer Petrograd je “neprirodan”, čovekov greh protiv prirode, podignut na hladnim močvarama koje nisu predviđene za gradnju), ili čak demonski zaštitnik.
Neobična Falkoneova statua Petra Velikog koja predstavlja tamnog jahača koji se gotovo nadnosi nad gradom, stojeći na monumentalnom kamenu kog je navodno rasekao udar groma, vrlo često je doživljavana sasvim različito. U jednom putopisu iz 1821, francuski plemić kometariše da uopšte nije siguran da li careva bronzana ruka preti ili štiti.
U Puškinovoj poemi “Bronzani konjanik” statua oživljava i progoni glavnog junaka Evgenija koji u delirijumu od nje beži ulicama Petrograda. Kao i u priči “Ilska Venera” Prospera Merimea, i ovde statua dolazi u život posle pogrešno izgovorenih reči. (U velikoj poplavi u Petrogradu, strada izabranica glavnog junaka, i on nepromišljeno proklinje Petra zbog toga što je osnovao grad na tako nestabilnom tlu.)
Nastasja Pisarev
