Reč o knjizi „Čišćenje slika“: Akt interpretacije, a ne higijene

Ako ne uspemo da ih usaglasimo i dovoljno kontrolišemo desiće se neželjeni efekti čije posledice nećemo moći ukloniti. U nizu restauratorskih metoda, nepovratnija operacija od ostalih, jeste čišćenje umetničkog dela. Umetničko delo, kompleksni predmet koga posmatramo i izučavamo u međusobnom odnosu nekoliko kategorija, svodi se na neophodno poznavanje umetničkih tehnika i izvornih karakteristika umetničkog dela u kombinaciji sa aktuelnom potrebom u savremenom trenutku. U složenom pristupu restauracije presudnu ulogu igra jedan univerzalno nevidljivi element koga nazivamo vreme.

Neograničeno, sveprisutno vreme prouzrokuje opšte zatamnjenje na slikama, ono što slikari drukčije zovu kožom, što im katkada ide u prilog – tako je definisao pojam patine Baldinuči koji i danas može biti prihvaćen. Upravo se oko pojmova patine, laka i lazura krije suština čišćenja umetničkih dela. U ovom, nezahvalnom raskoraku deluju konzervatori, baš kako je i navedeno u prvom poglavlju knjige: između metafizičkog pristupa istorije umetnosti i onog direktnog, pozitivističkog, u kojem hemičari utvrđuju fizičko stanje stvari (iz teksta pod naslovom Čišćenje slika: pozitivizam i metafizika Dejvida Bomforda, hemičara i konzervatora Nacionalne galerije u Londonu). 

Knjiga ''Čišćenje slika i drugih polihromnih površina'', autora dr Daniele Korolije Crkvenjakov, konzervatora, i dr Slobodana Gadžurića, hemičara, predstavlja izuzetno multidisciplinarno delo nastalo trudom zajedničkih nastojanja u cilju anuliranja nedostatka u stručnoj literaturi objavljenoj na srpskom jeziku. Knjiga koju večeras predstavljamo u isti čas je teorijska i etička rasprava o pristupu čišćenju u traganju za merom prilikom čišćenja ali i brojnim posledicama koje konzervatorska operacija čišćenja može da ima dok posmatramo lice slike. Integritet vizuelnog aspekta umetničkog dela je neprikosnoveni cilj njegovog očuvanja, u neprestanom ispitivanju strukture i delikatnom odnosu poštovanja umetničkih i istorijskih razloga. To dobro znaju autori ove knjige čija se upotrebna vrednost širi daleko izvan dometa teorije ispisujući svim konzervatorima preko potreban priručnik, praktično štivo koje uvek treba da nam je otvoreno na stolu ateljea.

U oba dela knjige prisutno je stanovište zasnovano na stalnom preispitivanju  naših ali i postupaka prethodnika koji su nam ostavili u nasleđe brojne slojeve pozitivnih i negativnih primera. Ovi tragovi su danas polje za delovanje uz uputstva koje se mogu pročitati u knjizi, kao istinsko bogatstvo unutar koga se znanje umnožava uz stalnu razmenu iskustava. Pored primera iz prakse Galerije Matice srpske dati su i primeri iz čuvenih evropskih konzervatorskih ateljea. Ni oni nisu odabrani slučajno – oni su rezultat stručne saradnje koja je razvijana niz godina i koja traje u okviru međunarodne saradnje GMS sa srodnim institucijama, pre svega iz Italije i Austrije.

U prvom delu knjige se uvode elementi hemije dok se u drugom diskutuje proces čišćenja. Konzervatorski, hemičarski kao i teorijski pristup čišćenju umetničkih dela međusobno se dopunjuju i nadograđuju u prepletu hemijskih veza, rastvaranja i čvrstih supstanci u tečnostima, organskih rastvarača i testova rastvorljivosti, ka vodi kao rastvaraču, u okrilju protolitičke teorije kiselina i baza. Sve do metoda čišćenja na bazi organskih rastvarača, u sprovođenju proba čišćenja, u postupnosti, ka diskusiji o tome šta je traženi efekat čišćenja kada su suprotstavljeni pristupi čišćenju, onih koji su zagovarali totalno čišćenje slika  tj. uklanjanje svih tragova laka, i onih koji su branili uzdržaniji pristup u čišćenju, uz humanistički stav da je čišćenje „akt interpretacije a ne higijene“.

Danilo Vuksanović