Rad Andree Palašti na platformi „Na drugi pogled”

Konkurs je bio otvoren za radove koji referišu i prevazilaze klišee i predrasude koje Austrijanci i Srbi imaju jedni o drugima uprkos, ili upravo usled, bliskih istorijskih odnosa i isprepletenih istorija migracija. Fokus je bio na umetničkim radovima koji promišljaju postojanje i mogućnosti promene tih klišea i predrasuda, tematski propituju drugačije vizure u odnosu na očekivano i opšte poznato i sugerišu nešto drugo u odnosu na ono što se na prvi pogled čini.

Među deset odabranih autora iz Srbije je i novosadska vizuelna umetnica Andrea Palašti (1984). Njena umetnička praksa bazira se na istraživanju dokumentarnih materijala iz različitih državnih arhiva koje vidi kao kontekst za ispitivanje alternativnih narativa - poput usputnih lekcija iz istorije, koje ne možemo naći u školskim uybenicima. Kroz te projekte ona pokušava, kako objašnjava, da postavi niz pitanja koje se odnose na kulturu, društvo, politiku, ali i da otvori prostor za nova znanja. U poslednjih nekoliko godina češće je boravila u Beču, kroz različite stipendije i rezidencijalne programe, što joj je omogućilo otkrivanje i manje poznatih narativa. Poziv Austrijskog kulturnog foruma i kustoski koncept “Na drugi pogled” iskoristila je malo šire od predloženog propitivanja klišea i predrasuda koje Austrijanci i Srbi imaju jedni o drugima. Kao umetnica iz Srbije imala je priliku, kako kaže, da “baci pogled” na manje poznate događaje iz istorije i narative u okviru austrijske kulture, da otvori prostor za promišljanje zaboravljenih, skrajnutih, zagubljenih, iščezlih priča. Na konkurs se prijavila sa pričom o Bretteldorfu, koju do sada nije imala prilike da javno predstavi.

- U toku mog boravka u Beču istraživala sam i fotografsku arhivu Gradskog zelenila Beča i austrijskog Muzeja baštovanstva gde sam naišla na prelepe fotografije dokumentacije prve Međunarodne izložbe baštovanstva iz 1964. (WIG 64) - kaže Andrea Palašti.- Postavka je zahtevala potpunu rekonstrukciju jednog naselja, odnosno izgradnju čitavog parka za potrebe izložbe na otvorenom. Danas se ta park-zona zove Donaupark i jedna je od najpoznatijih mesta za rekreaciju u Beču. Međunarodna izložba baštovanstva predstavljala je najvažniji događaj posleratnog perioda u Austriji, međutim danas se malo govori da je na tom mestu postojalo naselje Bretteldorf čiji su stanovnici morali biti raseljeni zbog ove izložbe.

Stipendija ARGE Donauänder omogućila je Andrei Palašti da se upozna sa radom Zoološke kolekcije Departmana za teorijsku biologiju Univerziteta u Beču. Kao stipendistkinja fondacije Kültüř gemma! imala je priliku da u fotografskoj arhivi Narodnog muzeja u Beču istražuje privatne fotografije nastale za vreme Drugog svetskog rata. U okviru rezidencijalnih programa Q21 MuseumQuartier i KulturKontakt radila je na nekoliko različitih projekata i istraživanja. Ukazuje i na zanimljivu priču na koju je naišla u Istorijskom i dokumentacionom centru Zoološkog vrta Šenbrun o Emilu orangutanu, kućnom ljubimcu srpskog državnog službenika iz Marburga, koji je nakon premeštaja u službi, morao da proda Emila zoološkom vrtu. Emil je ubrzo postao medijska zvezda i omiljena atrakcija turistima – sve dok nije postao toliko depresivan i pregojazan da je odbijao svaki kontakt. Nakon smrti, 1938. Emilovi ostaci postali su deo naučnih institucija i muzejskih kolekcija, a naša sagovornica je krenula u potragu za njima. Takođe, imala je prilike da zaviri i u fotografsku arhivu Bečkog muzeja, između ostalog i u kolekciju fotografija Feliksa Adanosa pod nazivom “Abnormality Shows” ili “Šou nakaza” koji prikazuju različite neobične zabavljače sa fizičkim deformitetima. Navodi i kako je Prater, poznati park zabave u Beču, bio i mesto za ovakvu, “drugačiju” vrstu zabave, ali i proizvodnju kolonijalističke propagande, u okviru kojeg je čak funkcionisao i ljudski zoološki vrt u kome su bili predstavljeni “egzotični” živi eksponati, kao što su i ljudi Aschanti naroda (etnička grupa današnje Gane).

Po rečima naše sagovornice, Bretteldorf - selo od dasaka, je zapravo bilo divlje naselje i deponija krajem 19. veka u blizini Beča. Stanovništvo je živelo u kućicama u blatu, sklepanim od lima, dasaka i kartona, i uglavnom su se izdržavali od prodaje materijala za reciklažu koji bi nalazili na deponiji. Zbog bespravno podignutog naselja, gradska uprava Beča je Bretteldorf zajednicu u više navrata pokušavala da raseli. Iako su svojim poljoprivrednim proizvodima značajno pomagali u opskrbi Beča hranom nakon Prvog svetskog rata, gradska vlast je 1926. pokušala odlučnije da ih raseli, ali se zajednica samoinicijativno organizovala u takozvani „rat za Bretteldorf“. Za vreme Drugog svetskog rata, Bretteldorf je postalo i stratište, ozloglašeno mesto pogubljenja. Posle više godina bezuspešnih pokušaja, zajednica Bretteldorf je do 1964. raseljena. Bretteldorf je spaljen i raščišćen, a na tom mestu je izgrađena park zona i najveća

Međunarodna izložba baštovanstva koja je bila otvorena šest meseci. Nakon izložbe, mnogi delovi postavke su demontirani, odbačeni ili prilagođeni za drugu upotrebu.

- U želji da vizuelno ispričam priču o Bretteldorfu, odlučila sam da iskoristim fotografije nastale 1964. na kojima su zabeleženi cvetni aranžmani sa izložbe - postavke, bašte, ikebane i da od njih napravim efemerne “spomenike” za izgubljenu zajednicu. Koristila sam odbačene kartonske ambalaže i napravila 38 kartonskih skulptura, koje zapravo funkcionišu kao studija (eksperiment) za moguće spomen obeležje zajednici Bretteldorf - navodi Andrea Palašti. - Skulpture su zamišljene da se predstave u seriji fotografija u fizičkom prostoru, međutim novonastali formati predviđeni za digitalnu platformu podrazumevaju i da se medijski prilagodimo drugačijem “gledanju”, te sam seriju fotografija montirala u kratak video rad - odnosno slajd šou.

Stvaralaštvo Andree Palašti prevazilazi umetničke i kustoske granice, a akcenat stavlja na pitanja kulturne geografije, istorije i svakodnevnog života. Diplomirala je Fotografiju na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Dobitnica je nagrade 54. Oktobarskog salona u Beogradu (2013), kao i Nagrade Iskre kulture Zavoda za kulturu Vojvodine (2016). Trenutno radi kao docent na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, na predmetu Likovni elementi.

Nova onlajn platforma, zamišljena kao izlagački prostor za tematski i kurirani umetnički sadržaj, biće pokrenita ovog meseca u godini kada se obeležava dve decenije od osnivanja Austrijskog kulturnog foruma u Beogradu, kao i 185 godina od uspostavljanja diplomatskih odnosa između Austrije i Srbije.

N. Popov