„Operska dramaturgija“, dragoceno štivo Dejana Miladinovića

Rukopis još uvek nije objavljen. Budući da sam bio jedan od recenzenata, imao sam uvid u njega. I ovom prilikom bih izneo nekoliko zapažanja.

Poznate su i ovih dana više puta pominjane činjenice da je Dejan Miladinović bio prvi reditelj Opere i Drame i dva puta umetnički direktor Opere Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Iz Novog Sada prelazi u Beograd, gde je postavljen za reditelja Opere Narodnog pozorišta u Beogradu, a potom postaje i njen umetnički direktor. Bio je i umetnički direktor Opere&Teatra Madlenianum u Beogradu, kao i operskog pozorišta Medouz škole umetnosti na Južno-metodističkom Univerzitetu (SMU), Dalas (Teksas, SAD).

Fascinantan je pri tome podatak o broju operskih predstava koje je Dejan Miladinović postavio kao reditelj (98 u profesionalnim pozorištima bivše SFRJ - Beograd, Novi Sad, Skoplje, Zagreb, Split, Osijek, Sarajevo i 60 u inostranstvu - SAD i Kanada - Njujork, Dalas, Baltimor, Honolulu, Atlanta, Milvoki, San Dijego, Sijetl, Kolumbus, Ostin, Nju Džersi, Los Anđeles, Detroit, Vinipeg, Nju Orleans, Vankuver, Edmonton...). Napisao je i više libreta za opere, među njima i za autore poput Rudolfa Bručija („Prometej“), Ivana Jevtića („Mandragola“) i Dejana Despića („Veseli popovi banatski“).

Nesumnjivo je, dakle, bogato Miladinovićevo iskustvo i veliko poznavanje opere i libreta, što je, uostalom, vidljivo u rukopisu „Operska dramaturgija“. Inače, knjige ovakve vrste kod nas nema, te je tim dragocenija građa koju nam predočava.

Operska dramaturgija je, kako ističe autor, osnova za svaku scensku, filmsku i televizijsku realizaciju opere. Pojam „operska dramaturgija“ sastoji se od tri elementa: dramaturgija libreta, muzička dramaturgija i dramaturgija vizualizacije.

„U okviru operske dramaturgije, dramaturgija libreta određuje samo njene osnovne tokove, koji se u potpunosti uobličavaju tek pomoću muzičke dramaturgije, a realizuju na sceni pomoću svih elemenata koji čine jednu scensku, filmsku i TV prezentaciju opere, odnosno njenu dramaturgiju vizuelizacije – dinamičan, interaktivni odnos režije, glume, scenografije, kostimografije, koreografije, video radova, itd“, navodi Miladinović.

U podnaslovu rukopisa stoji: „kreativni osnov za scenske, filmske i televizijske realizacije opera“, ali je akcenat ostao na onom trećem delu – istorijski pregled. Tako da u prvom poglavlju imamo istoriju libreta, te „knjižice bez čitalaca“, a autor nas suočava i sa činjenicom da je libreto kod nas zanemarena forma, i da su reditelji, najčešće, i libretisti.

Drugo poglavlje je posvećeno Šekspiru, odnosno libretima koja sa napisana na osnovu njegovih dramskih dela. Treće, četvrto i peto poglavlje su posvećeni filmskim operama: od Ejzenštajna do Tarkovskog, odnosno od Vernera Hercoga i Vudi Alena do Terija Gilijama i Entonija Mingele.

Poslednje poglavlje je posvećeno operi na televiziji. Najpre je dat istorijat TV, a potom i podaci o osnivanju čuvenog EnBiSi Operskog teatra, koji je imao zadatak da direktno prenosi nove i poznate opere na engleskom jeziku. Kod nas su prenosi opera počeli krajem 50-ih godina prošlog veka. Miladinović daje kratak pregled televizijskih snimanja i prenošenja operskih i muzičkih dela u SFRJ, informacije o rediteljima i delima, kao i o tehničkim uslovima koji su tada postojali za takve poduhvate, s namerom da se operska umetnost populariše što širem auditorijumu.

Na kraju, Dejan Miladinović postavlja estetsko pitanje o scensko-rediteljsko-izvođačkim mogućnostima transformacije umetničkog bića opere, kao muzičko-scenskog dela, kao i, sve važnije, pitanje o budućnosti operskog teatra i operskog stvaralaštva. Na to pitanje, još uvek, nema adekvatnog odgovora.

Zoran Đerić