Monografija o rimokatoličkim crkvama Vojvodine u Budimpešti

Podsetimo, nakon višegodišnjeg istraživanja hramova SPC, koje je na kraju zaokruženo monografijom “Arhitektura srpskih pravoslavnih crkava 18. i 19. veka u Bačkoj”, dr Đukanović se posvetila građevinama druge konfesionalne grupe, koje su nastale u periodu ponovnog prosperiteta ovih prostora posle vekovne okupacije Otomanske carevine. Monografiju “Arhitektura rimokatoličkih crkava Vojvodine” je pre četiri godine objavio Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, a sada je na inicijativu Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine ova reprezentativna knjiga prevedena i izašla je pod okriljem „Foruma” i, naravno Zavoda, kao primarnog izdavača, s tim da je ceo poduhvat finansiran sredstvima Vlade Mađarske.

Nisu, naravno, rimokatoličke crkve u Vojvodini bile potpuno netaknuta tema, ali su se njom prethodni istraživači uglavnom bavili parcijalno, fokusirajući se na određena područja i konkretna mesta, na uže vremenske periode ili, najčešće, pojedinačne objekte... Nasuprot tome, dr Đukanović je od samog početka imala ideju da taj korpus hramova pozicionira u odnosu na širi kontekst i izgradnju na centralnoevropskom prostoru, posebno u Habsburškoj monarhiji u čijem je sastavu bilo područje današnje Vojvodine, ali i u odnosu na uticaje koji su dolazili iz južne Nemačke, Bohemije, Italije... i da u tom kontekstu sagleda razvoj forme i oblika i tako valorizuje proučavane vojvođanske hramove.

Ovom studijom sam htela da, osim predstavljanja i analize same arhitekture, dam i kritički osvrt na mesto i vrednost ovdašnjih građevina u svetlu opšte izgradnje, ali i arhitektonskih i stilskih odlika sakralnih objekata građenih u tih bezmalo dva i po veka. Iz tog razloga obiman uvodni deo knjige tumači društveni, politički, kulturni... diskurs u kome su navedene bogomolje nastale. U mnogim mestima, pogotovo u Banatu, postoje crkve čiji je kapacitet veći od potreba u odnosu na broj stanovnika koja ta mesta uopšte imaju danas. Da bi se shvatilo zašto je to tako, mora se razmišljati o istorijskom kontekstu, odnosno šta se sve dešavalo na toj teritoriji, u tim mestima u određenim vremenskim razdobljima, kakav je bio njihov status i razvojni potencijal u vreme izgradnje bogomolja i koji su istorijski događaji uslovili degradaciju, pa čak i zamiranje ovih naselja.

Promocija će, inače, biti održana u Mađarskoj kući nasleđa (Hungarian Heritage House), a o monografiji će, pored autorke, govoriti i direktor Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Zoran Vapa, prvi čovek „Foruma” Gabor Virag, te u ime recenzenata akademik Rudolf Klajn, profesor istorije arhitekture na Sent Ištvan univerzitetu. Predstavljanje knjige će pratiti i izložba pod istim naslovom - “Arhitektura rimokatoličkih crkava Vojvodine od 1699. do 1939. godine”, a čini je 11 plakata kroz koje su predstavljena kompletna istraživanja, na temelju kojih je i nastala monografija. Ta istraživanja su trajala punih šest godina, od čega je više od tri godine posvećeno „prekopavanju” arhiva i biblioteka u čak šest zemalja, dok je na terenu dr Đukanović proučavala ponaosob svaki od ukupno 243 sačuvana sakralna objekta rimokatoličke konfesije podignute na prostoru Vojvodine u posmatranom periodu.

Bilo je zanimljivo detektovati razlike između faktičkog stanja snimljenog in situ i originalnih projekata i preciznih troškovnika sačuvanih u biskupskim i župnim arhivama, Mađarskom državnom arhivu, Arhivu Vojvodine..., pojašnjava dr Đukanović.

Ipak, dodaje naša sagovornica, u prvom planu je bila analiza razvoja prostornog sklopa, kao i ne manje važna analiza stilskih karakteristika.

Jasno uočljiv razvoj, od ranobaroknih građevina, kakva je crkva Sv. Juraja u Petrovaradinu iz 1701, preko zrelih i poznobaroknih rešenja, dominacije klasicizma, pa sve do romantičarske arhitekture, koji donosi bogatstvo prostornih formi, i skoro tipskih neogotskih oblika pozicioniran je u odnosu na razvojne tokove u arhitekturi šireg, centralnoevropskog prostora, navodi dr Đukanović.

Istovremeno, na izložbi su akcentovani i detalji koji mogu dodatno biti zanimljivi mađarskoj publici, odnosno koji su to čuveni mađarski arhitekti radili na području Vojvodine. Tako je, recimo, posebno ukazano na vezu arhitekture crkava u Ečki i Zrenjaninu sa objektima za koje se izvesno zna da su delo slavnog Mikloša Ibla, poput hrama u Kečkemetu. Upravo takve i slične konekcije su u monografiji otvorene i sada mogu poslužiti kao osnova za dalja istraživanja.

M. Stajić

Projekat „Spomeničko nasleđe danas” DVP Produkcija realizuje uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama...