Monografija Dejana Medakovića: Srpski slikari od 18. do 20. veka
U izdanju „Prometeja“ i Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, objavljena je monografija Dejana Medakovića „Srpski slikari 18-20. veka - likovi i dela“ (Novi Sad, 2021). Studija je prvi put izašla 1968. godine, a potom je dobila i drugo, skraćeno izdanje („Prosveta“, Beograd 1994).
Sadašnja monografija sadržajno odgovara knjizi koju je pre više od pola veka objavila Matica srpska, s tim što je ilustrativni deo studije znatno obogaćen.
U uvodu Medaković pominje delo Lazara Nikolića „Srpski slikari“ (1895), koje je dopunio i štampao njegov sin Vladimir. Od objavljivanja skromne studije nevelikog obima učitelja Lazara, učinjeno je mnogo. Istraživanjem postojeće i otkrivanjem nove građe značajno su dopunjene biografije naših slikara novijeg doba. Rad na terenu, posebno boravak u crkvama i manastirima, doprineo je novim saznanjima o njihovom životu i umetničkom delu.
Otkriveni rezultati publikovani su u vidu novinskih članaka, stručnih radova, studija, kataloga izložbi, knjiga. Zaključci do kojih se dolazilo bili su plod pregalaštva manjeg broja pojedinaca, skromnih sredstava, nedovoljnih za iscrpnija istraživanja slikarskog delovanja koja su se odvijala tokom 18. i 19. veka. Teškoće oko rekonstruisanja davno iščezlih celina javljale su se i usled nepostojanja organizovanog institutskog rada, kao i sistematskog prikupljanja podataka.
Uprkos mnogim poteškoćama i preprekama, nisu izostajali rezultati. Pored zabeleški i radova koji se odnose na životopise i dela naših umetnika novijeg doba, pojavljuje se druga značajna monografska studija o stvaraocima ovog perioda. Reč je kapitalnom delu Milana Kašanina i Veljka Petrovića „Srpska umetnost u Vojvodini“ (Novi Sad, 1927), u kojoj su napisane prve ozbiljne stranice „o predseobnom stvaralaštvu u Podunavlju“.
Osim što je imala prekretničku ulogu u našoj istoriji umetnosti, ova knjiga biće nezaobilazno polazište mnogih studija većine naših barokologa. Kao mladi istoričar umetnosti, Medaković će raditi u Muzeju kneza Pavla čiji je direktor bio Kašanin. On će napisati oglede o značaju Veljka Petrovića i Milana Kašanina za našu istoriju umetnosti, koji će naći mesto i u njegovoj knjizi „Istraživači srpskih starina“ (Beograd, 1985).
Dosta vremena proći će do izlaska sledeće velike sinteze koja će naići na takav o?ek u našoj umetničkoj istoriografiji. Taj značaj poneće upravo Medakovićeva monografija „Srpski slikari 18-20. veka“, objavljena 1968. godine. Autor je u vreme njenog izlaska naučnik sa zavidnim muzeološkim i terenskim iskustvom, koji je već deceniju i po radio kao predavač na Odseku za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Pored slikara koji su bili deo njegove uže specijalnosti, čija se aktivnost odvijala u 18. veku (Hristofor Žefarović, Janko Halkozović, Zaharija Orfelin, Teodor Kračun, Jakov Orfelin, Teodor Ilić Češljar, Arsa Teodorović), Medaković će u svojoj knjizi napisati značajne oglede o umetnicima koji su delovali vek kasnije - Konstantinu Danilu, Jovanu Klajiću, Pavlu Simiću, Novaku Radoniću, Đuri Jakšiću, Stevi Todoroviću, Milošu Tenkoviću.
Kako u naslovu hronološki okvir podrazumeva slikare čija se delatnost odvijala u 20. veku, autor se opredeljuje i za one stvaraoce koji su stilski čvrsto vezani za umetničke pokrete prethodnog stoleća. Među njima, treba spomenuti - Đorđa Krstića, Stevana Aleksića, Leona Kojena, Ljubomira Ivanovića, Marka Murata, Uroša Predića i Paju Jovanovića. Iako izlaze iz hronološkog okvira za koji se opredelio, Medaković znalački ispisuje studije koje se odnose na njihov život i umetničku delatnost.
Jedan deo tekstova iz knjige prethodno je objavljen u našim eminentnim časopisima (Letopis Matice srpske, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti), izložbenim katalozima i prigodnim publikacijama. U nekima od njih autor je izvršio manje ispravke i dopune. Precizni podaci o listovima, časopisima i katalozima u kojima su tekstovi prvi put objavljeni, dati su u okviru naučnog aparata na kraju monografije.
Autor u uvodnom slovu skreće pažnju na izvesnu disproporciju u obimu ispitanog materijala o srpskim slikarima 19. u odnosu na naše majstore 18. veka. U toku pripremanja monografije još uvek su trajala istraživanja izvesnog broja stručnjaka kao i samog autora knjige, o slikarima 18. veka. Iz tog razloga rezultati ovih aktivnosti nisu mogli biti obuhvaćeni ovom studijom, ali su našli mesta u kasnijim ogledima i monografijama o baroknoj umetnosti.
Medakovićevi tekstovi o umetnicima, važe za pouzdano napisane studije o našim slikarima novijeg doba. U svim kasnijim osvrtima na ključne stvaraoce 18, 19. i 20. veka, one će biti nezaobilazna bibliografska referenca. Uočava se to u mnogim radovima istraživača čija su interesovanja i istraživačke aktivnosti vezane za ovaj period (Olga Mikić, Leposava Šelmić, Dinko Davidov, Nikola Kusovac, Miodrag Jovanović, Miroslav Timotijević i drugi).
Od Hristofora Žefarovića, preko Konstantina Danila, do Marka Murata i Paje Jovanovića - u interesovanjima Dejana Medakovića pružaju se različite epohe srpskog likovnog stvaralaštva. Bez obzira što se kasnije opredelio za usku oblast istraživanja baroknih slikara, celinu srpske umetnosti nikada nije gubio iz vida. Od kabinetskog i muzejskog radnika izrastao je u svestranog istraživača, svesnog ozbiljnosti i odgovornosti svog posla.
Siniša Kovačević