Devet decenija od rođenja slikara Milovana Stanića

Živeo je intenzivno, radio puno. Slike su se nizale jedna za drugom uz mnogobrojne posetioce njegovog ateljea, i pod budnim okom Bahusa. Iako rođen u Omišu, uvek se izjašnjavao kao dubrovački slikar. Gostoprimstvom u ateljeu, otvorenom za sve radoznale, ali i temama u kojima dominiraju grad i njegovi ljudi, stekao je epitet gospara i voljenog dubrovačkog “oriđinala“. 

Nakon nedovršene Umetničke akademije u Zagrebu, odlazi u Dubrovnik gde pronalazi svoj slikarski izraz. U gradskom umetničkom krugu druge polovine 20. veka, Staniću pripada posebno mesto. Potekao je iz slikarskog miljea Dubrovnika, koji je okupljao istoričar umetnosti i konzervator Kosta Strajnić. U slikarstvo ga je uputio Ivo Dulčić, u čijoj će školi crtanja dobiti osnovne zanatske smernice. Ivo je bio učitelj i prijatelj sa kojim je delio sudbinu izopštenika sa zagrebačke Akademije. S druge strane, u domu Koste Strajnića saznaće puno o slikarstvu baš kao i mnogi slikari starije generacije.   

Šezdesetih godina stiče afirmaciju, predstavljajući se domaćoj publici u Beogradu (Galerija ULUS-a, Atelje 212), Splitu, ali i u Evropi (Stokholm, Hamburg, Frankfurt, Ženeva) i SAD (Los Anđeles, San Francisko, Njujork). Likovna kritika prati njegove samostalne i grupne izložbe. Slikarski zreliji i iskusniji, sedamdesetih se učvrstio na formuli ekspresivnog izraza vezanog za objektivnu stvarnost. Portretisao je brojne poznanike, turiste, ali je slikao i Dubrovnik. Stanić je eklatantno urbani umetnik, koji svoje motive nalazi na ulici, pjacetama, gradskim kafanama, u živoj komunikaciji i dinamičnim susretima. Za njega je okolni svet pozornica, bilo da se radi o Stradunu, Gundulićevoj poljani ili gradskoj pijaci.

Kao portretista, Stanić je u ranoj fazi vezan za protagoniste dubrovačkog likovnog života. Tako je redukovanim stilom i na ivici karikaturalnih deformacija, u dva navrata naslikao dopojasne figure Koste Strajnića. Uspešno se iskazao i kao slikar gradskih čudaka i “oriđinala“. Njegovi prikazi meštra Mata (čuvenog gradskog kolportera), kao i Beba Burina, govore o uživljavanju u svet dubrovačke svakodnevice. Stanić je bio svedok intenzivnog gradskog života, i registrator i tumač bogatih kreativnih pojava. Postao je povlašćeni pratilac značajnih događaja i određene društvene elite. Najveći deo opusa posvetio je portretima, a punoću izraza na njima dosegao je u predstavljanju glumaca, reditelja, ljudi “od teatra“.

Sedamdesetih godina prošlog veka, Milovanov dubrovački atelje postaje mesto susreta, neka vrsta “društvenog salona“ u kome se sastaju književnici, umetnici, glumci. Život u ateljeu podsećao je na scene iz Godarovih filmova, gde su se vodili razgovori o događanjima na Igrama, i odavala slika neke apsurdne ekstravagancije.

Stanić je obično slikao ili crtao, čekajući da se portretisani „otvori“ i zaboravi da je predmet umetnikove pažnje. U isto vreme, u prostor su navraćali prolaznici, turisti, stranci, slavni gosti Festivala (jednom prilikom Herbert fon Karajan) i kupovali portrete njima nepoznatih ljudi. Jednom su u atelje svratila dvojica Amerikanaca sa ruksacima, i Momi Kaporu i Zuki Yumhuru ponudili marihuanu. Posle više povučenih dimova rekli su da to na njih ne deluje, a Zuko je dobacio slikaru: "Milovane, daj ti nama dve loze, ovo je za oficirsku decu".

Uz Zlatka Kauzlarića Atača, Ljubu Milunovića i vajara Nebojšu Mitrića, novije jugoslovensko glumište nije imalo revnosnijeg likovnog pratioca, koji je strašću i umećem beležio glumačku ekspresiju. Čitava plejada reditelja, glumaca, pozorišnih poslenika prodefilovala je Stanićevim dubrovačkim ateljeom. To su Marko Fotez, Duška Sifnios, Fabijan Šovagović, Pera Kvrgić, Irena Kolesar, Ana Karić, Jelena i Steva Žigon, Milena Zupančić, Semka Sokolović. Na njegovoj izložbi u Galeriji Matice srpske, održanoj 1978. kao prateći program Sterijinih igara, predstavljeni su i Stanićevi portreti - Ljubice Ravasi, Mire Banjac, Velimira Životića, Ivana Hajtla, Stevana Šalajića, Dobrile Šokice, Mirjane Gardinovački, Sonje Josić.

Panorama likova zabeleženih na Stanićevim platnima i hartiji, svakako je najimpresivniji deo njegovog opusa. To nam omogućava da vidimo trajno fiksirane fizionomije mnogih koje smo gledali u dinamično promenljivim situacijama i ulogama. Neki od njih se već u večnosti druže s autorom slika, a živi su u međuvremenu znatno izmenili svoj izgled. Ponekad možda suviše u maniru i pomodan, Stanić je u brojnim delima pokazao pravu strast i snažnu motivaciju. Ne toliko ugledanjem koliko afinitetima uporediv sa poetikama koje su negovali Renato Gutuzo, Fransis Gruber ili Bernar Bife, Stanić zauzima značajnu poziciju posleratnih figurativnih traženja, sa slikarskim opcijama koje su imale jaku društvenu rezonacu i podsticale neravnodušne reakcije.

Siniša Kovačević