O DUŠEVNOJ UZAJMICI MEĐU DVOJICOM VELIKANA NAŠE KNJIŽEVNOSTI I KULTURE Sa Vukom je Branko dobio krila

U kojoj meri njegova poezija i danas propituje izražajne mogućnosti srpskoga jezika?

Kakav je bio odnos Vuka i Branka, i šta je on doneo jednome, a šta drugome velikanu naše književnosti i kulture?  Evo šta nam o prirodi odnosa Vuka i Branka danas, na 200. godišnjicu rođenja Branka Radičevića, kazuju „Sećanja na Branka“ Mine Karadžić, umne i plemenite Vukove kćeri, „Srbije Homeride“ (Viktor Grigorovič), koju je „bujnokosi“ pesnik Branko, „izgleda, potajno voleo“ (G. Dobrašinović), i kojoj je, u Spomenar, zapisao svoju čuvenu pesmu „Pevam danju, pevam noću“ (1847):

„Sjećam li se Branka? A zaboravlja li se lako koji lijep spomen? Sjećam ga se često, kad s tugom, kad s veseljem. Rekla bih da ga i sada gledam očima. Ta bješe nam svaki dan u kući, kao sin i kao brat. A je li čudo? – zna se da je Vuk rado prikupljao oko sebe naše mlađe darovite ljude, a bistru oku Vukovu ne ote se neobični duh i bogato srce Brankovo. Stoga Vuk Branka zavolje kao rođena, te mu bješe brižan otac, iskren prijatelj i savjestan učitelj. Koliko je to vrijedilo Brankovu duhu, i kako je to Branko primao, razabiram tek sada. [...]

Toliko se dovijam sada duševnoj uzajmici među Vukom i Brankom, a što bješe više, znaće najbolje protumačiti drug Brankov, naš vrijedni Đuro Daničić. Ta oni se ne dijeliše ni časa, a uz Vuka bjehu kao dva sina njegova. Ostvljam, dakle, njemu taj važan dio Brankova života, a ja ću vjerno zabilježiti ono što mi osta u sjećanju kao lična osobina Brankova...“ (Đuro Gavela, Knjiga o Branku, Uspomene i ogledi, Beograd, 1953, str. 13–14)

A o prirodi odnosa Mine i Branka govori nam i Minin Spomenar koji je priredio Golub Dobrašinović (1974), i koju je Minina imenjakinja, prof. dr Mina Đurić ocenila, posve pesnički, kao jednu od „najelokventnijih tihih knjiga svoga i mnogih drugih vremena“ (2018).

Kako ističe najveći srpski lingvista 20. veka, Aleksandar Belić, Vuk je reformu srpskog jezika ostvario i zahvaljujući „svojim mladim, ali snažnim pomoćnicima Daničićem, Brankom Radičevićem i drugima, koji su – tako reći – pod Vukovim okriljem odrasli“ (Vuk i Daničić: članci i ogledi, 1947).

Čuveno je jubilarno izdanje Brankovih pesama iz 1924. godine, sa uvodnom studijom Pavla Popovića, koji je ukazao na osnovne istorijske vrednosti Brankove pojave: „da je započeo novu epohu srpske poezije, pomogao da Vukove ideje dobiju književni zamah, postavio pisano pjesništvo na temelje narodnih obrazaca“ (v. D. Ivanić, „Pjesničko đelo Branka Radičevića“, 2011).

U novembarskom broju časopisa „Književnost“ za 1953. godinu objavljen je čuveni esej Milana Kašanina „Između orla i vuka“. Napisan povodom stogodišnjice smrti Branka Radičevića, esej je izazvao pravu buru negodovanja u književnoj javnosti. Osobito  zbog razmatranja odnosa između Vuka i Branka (v. Zorica Hadžić, „Između orla i vuka – Kašanin o Branku Radičeviću“, 2017). Teza Milana Kašanina o pogubnom uticaju junačke narodne poezije na poeziju tananog lirika Branka Radičevića dugo je tumačena kao pravi književni „atentat na Vuka“ (Đuro Gavela).

S druge strane, u eseju „Jedan vek Brankove lirike“, čiji je jedan deo štampan u „NIN-u“ za 1953. godinu pod naslovom „Ugaoni kamen“, Borislav Mihajlović Mihiz je izneo ocenu da,  „kako god bude posmatrana istorija našega pesništva, uvek će se u njenom temelju ukazati Brankov ugaoni kamen“ (v. N. Grujičić, Danica Vukove zadužbine za 2024).

U srpskoj lingvistici više puta je isticana Daničićeva konstatacija u listu Podunavka za 1847. godinu – „da do danas još nije nijedan učeni Srbin ovako pjevao kao ovaj Radičević“, te da je njegov pesnički jezik „kao suza – čist“. Ona je potvrđena analizama Jovana Živanovića (1883) i naročito Svetislava Vulovića (1890: v. Nenad Ivanović, Danica za 2023). Na materijalu Brankovih pesama Živanović i Vulović su pokazali da je Radičević svoj pesnički jezik formirao u duhu leksikografije Vukovog pravca, što se dovodi u vezu sa njegovim leksikografskim angažmanom u radu na drugom izdanju Srpskog rječnika. O odnosu Branka i narodne poezije izvrsno je pisala prof. Marija Kleut („Branko Radičević i narodna književnost“, 1973).

Šta je Branko Radičević dobio pristupanjem Vukovom kulturnom krugu u Beču?

„Sa Vukom i narodnim pesmama on je dobio krila: naučio je pesnički jezik narodne poezije; ostvario amalgam evropske poezije sa pesničkom ekspresijom svoga maternjeg jezika, i postao prvi veliki lirski pesnik narodnog pravca. Više od toga i bolje od toga nije mu trebalo, a sa time je postao kultni pesnik srpske romantičarske poezije. ‘E pa, dotle, a kuda ću više!’ – kako bi sam Branko rekao.“ (Dragiša Živković, 1997)  „Besmrtni karlovački đak“ (Mladen Leskovac) i danas živi, mlad i rascvetan, u novim vrednosnim i poetičkim sagledavanjima (v. Nenad Nikolić, Branko, romantičarski pesnik, Beograd: SKZ, 2022). 

Boško Suvajdžić