KNJIŽEVNA KRITIKA Mihizova „Sabrana dela” II „Autobiografija o drugima 1 i 2”, „Kazivanja i ukazivanja”, „Knjiga o Mihizu”

Poslednja četiri toma Sabranih dela Borislava Mihajlovića Mihiza zaokružuju veliki izdavački projekat koji potvrđuje Mihizov izuzetan status u srpskoj književnosti i kritici, i otvara vrata novom i drugačijem čitanju njegovog opusa. Delo po kojem je srpski pisac najpoznatiji, Autobiografija – o drugima, objavljeno je u dve knjige sa iscrpnim i studioznim predgovorom Ivana Negrišorca. Na više od stotinu stranica, priređivač analizira kontekst u kom je delo nastalo, kao i njegov jezik, stil i žanrovske nijanse, deleći ga na devet priča, odnosno struktura semantizovane stvarnosti. Negrišorčeva studija, kao uvod u Mihizovo delo, nije otkrivalačka samo u osvetljavanju manje uočenih aspekata Mihizovog dela, već i u prepoznavanju važnosti njegovog kulturnog modela buntovnog, modernističkog tradicionalizma. Takav kulturni model, uz odgovarajući mentalitetski obrazac, poslužiće kao jedan od ključnih orijentira u burnim dešavanjima Mihizovog vremena, ali i u istorijskim previranjima novijih generacijama. U ovom izdanju Autobiografije posebno je dragocen tekst koji do sada nikada nije bio objavljen: reč je o rukopisu pronađenom u Mihizovom stanu nakon smrti njegove kćerke Mile. Priređivač je u građi pronašao još skica za teme, događaje i ličnosti trećeg toma Autobiografije – o drugima, ali je odlukom da ih ne objavi zadržao visoke domete dela i njegovu autentičnost. Novim izdanjem, dakle, očuvana je konceptualna i narativna jasnoća knjige, zbog čega je ona sagledano ne samo u svojoj memoarsko-anegdotskoj zanimljivosti, nego i kao kamen temeljac važan za kulturno, jezičko i nacionalno samorazumevanje. 
Mihizov poslednji naslov, Kazivanja i ukazivanja, predstavlja zbirku tekstova sumirajućeg, dokumentarno-zaveštajnog karaktera. Pisac se obraća čitaocima „oslobođenim i, gdekad, do paroksizma zaoštrenim glasomˮ, posle mnogo godina prinudno ograničenih okvira slobode govora, čime zastupa samosvesnu politiku kulture, ali i kulturu politike. Dragan Hamović dobro zapaža, a zatim i ocrtava važan stvaralački trenutak Borislava Mihajlovića, kada književni tumač načas ustupa prvenstvo nacionalnom misliocu. Time Mihizovi „pabirciˮ, kako ih sam naziva u uvodnoj reči, dobijaju okvir koji spaja kratke eseje, impresije, zapise, komentare, govore i intervjue u raznolik, ali koherentan skup. Mihiz daje kratku zabelešku o kontekstu u kom su nastali tekstovi, ali Hamović proširuje objašnjenja, kao što se proširuje i knjiga sa deset srodnih tekstova nastalim u jeku Mihizovog književno-kritičkog i političkog angažmana. To su uglavnom razgovori obeleženi karakterističnim mihizovskim šarmom i duhovitošću: „Znači li to da budno pratite naš pozorišni život? – A kako bih mogao drukčije: valjda ne sanjivo?ˮ ili: „Koliko ste dobili za Banovića Strahinju koji je igran u 25 profesionalnih teatara? – Mnogo. – U starim dinarima to MNOGO je...? (Pogledao je u stranu i srknuo kafu)ˮ. 
Na kraju, bila je neophodna Knjiga o Mihizu kao zbirka najreprezentativnijih tekstova o ovoj „kritičarskoj i spisateljskoj zagonetkiˮ, kako Jovan Delić vidi pisca u predgovoru knjige. Značajan je i njegov sud da se Mihizovo delo, na prvi pogled heterogeno, „pokazuje mnogo povezanijim i srodnijim iznutraˮ. Šezdeset tekstova, koje je hronološki i tematski rasporedio priređivač Vladan Bajčeta, predstavljaju trenutno krajnju kariku u povezivanju raznorodnih niti njegovog opusa. U iščekivanju još jednog ili dva toma Mihizove prepiske, koja je stigla u Maticu srpsku sa ostalom građom, njegova Sabrana dela čitamo kao priznanje impresivnim zaslugama Borislava Mihajlovića za srpsku kulturu i nesumnjivu potvrdu njegovog mesta u krugu naših najvećih stvaralaca.  

Sanja Perić