Sećanje na pesnika Stevana Tontića (1946–2022)

Tontić je 2014. postao Novosađanin. Sa suprugom Snežanom skoro nečujno je ušao u naš grad. Posle izbegličkih izbivanja u Berlinu i mučnih godina u ratnom Sarajevu on je dospeo u, za njegovo aktuelno iskustvo, ogluveli i građansko usporeni grad, grad nepoznatih ljudi  koji su u njemu maglovito prepoznavali pesnika i jednog od mnogih izbeglica koje su sretali u minulim godinama. Tontić se nije žalio, nije od svoje sudbine stvarao žalosno pozorje, kao da je prikrivao patnju, želeći da  bude neko ko se trudio da više razume nas nego mi njega.

U njegovom  hristolikom licu mogli smo naslutiti dvosmislenost koju je donosila patnja: događaj koji nas čini uzvišenim u želji da se žrtvujemo za više ciljeve i događaj koji nas kao ljudske pojave ponižava jer je pretio da više ciljeve uprlja time što bi od nas činio svoje  podanike. Tontić je pronicljivo bežao od svetaštva koje se moglo pretvoriti u tiraniju.Kroz tu optiku čitao je ljudsku istoriju i dramatične preobražaje savremenih društava. Zato nije želeo da u njemu vidimo ni pesnika, ni sveca. Ali on je bio oboje. Na svoj skromni, stišani način.

Pripadnik generacije koja je okusila obećanja utopije, njena dvosmislena i naizgled  darodavna proročanstva, u svom pesničkom i egzistencijalnom delovanju dospeo je na drugu stranu te dvadesetovekovne ideologije suočivši se sa krajnjim vidovima ljudske istorije otelovljenim u katastrofičkom ratu. U istoriji koja je obećavala i nadahnjivala, organizovala zaborav patnje i stradanja, geografiju sudbine i poništenje ljudskog dostojanstva, Tontić je kao mnogi njegovi savremenici živeo u čudu života nastojeći da razazna njegove razloge i njegove nerazumljive preobražaje.

Istorija, ljudski svet, nemušta priroda, ideologije i njihova metafizička utemeljenja kao i vidovi manifestovanja navedenih stvarnosti u gestovima nevinosti i zla, središnji su motivi Tontićeve pesničke filozofije, njegovog često grotesknog konstituisanja pesničke slike sveta. Njegova poezija je relativizirajući, ironični i samoironični  diskurs, bez apsolutizacija i jedinstvenih istina, jer Tontić znao da su istine istorični konstrukt, da je ljubav iluzionistički govor ljudskog očajanja, da je usamljenost vapaj, da je prijateljstvo tlo koje se raspada... da je ljudski svet u savremenim modusima postojanja izložen udarima i poricanjima kataklizmičkih sila koje nas zavaravaju i guraju u provaliju. Uloga poezije nije u tome da nas uteši, još manje da nas spasi, Tontić je svestan  da je Atina laž, kao i Sparta i da su vrline sveta skrivene u tami pod kojom nemirno spavamo. Nimalo utešno, ali pesnički razložna slika našeg svakodnevnog pakla.

Vladimir Gvozden je o Tontiću zapisao sledeće: ”Stevan Tontić, srpski pesnik iz Sarajeva, koji se na sceni pojavio početkom sedamdesetih godina, a čija pesnička i ljudska sudbina je, nakon devedesetih godina, obeležena iskustvom rata u Bosni, napuštanjem Sarajeva i egzilom u Nemačkoj gde je ostvario vidljivo prisustvo na pesničkoj sceni. Usred ratnih razaranja on peva crnohumornu pesmu Vasku Popi o trogodišnjici njegove smrti, obraća mu se i vešto stiliziju njegov jezik iz različitih faza stvaralaštva, kako bi protkao crnohumornu ideju o sreći u smrti, o sreći u miru, bez teškog bremena izgubljenosti koju je doneo nastupajući haos. Tontićeva poezija, istovremeno svedočanstvo i komentar o zlu, referencijalna je i vodi čitaoca u blisko istorijsko vreme obeleženo tragizmom, melanholijom i patetikom. Kao istorijski brodolom koji ogoljava potencijal zla u čoveku, Sarajevo postaje simbol udesa i pada svih utopija u koje je se moglo verovati.

Stevan Tontić, rođen 1946. u selu Grdanovci kod Sanskog Mosta u Bosni i Hercegovini, završio je studije filozofije sa sociologijom na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1972. godine. Nakon studija radio kraće vreme kao novinar, a najduže kao urednik u sarajevskoj izdavačkoj kući „Svjetlost”. Polovinom osamdesetih glavni je urednik časopisa „Život”. Tokom rata odlazi 1993. u egzil u Nemačku (Berlin), gde ostaje do kraja 2001. Otada do 2013. živi  u Sarajevu, a nakon toga se nastanjuje u Novom Sadu. Objavio je dvadesetak pesničkih zbirki i roman „Tvoje srce, zeko”. Priredio je antologije Novije pjesništvo Bosne i Hercegovine (Sarajevo 1990) i Moderno srpsko pjesništvo (Sarajevo 1991). Tontićeva dela prevedena su na više jezika, a „Sarajevski rukopis” doživeo je na nemačkom više izdanja. Dobitnik više nagrada u BiH i Srbiji (nagrada grada Sarajeva, Šantićeva, Zmajeva, Rakićeva, Kočićeva, Antićeva, Dušan Vasiljev), a u Nemačkoj: nagrada „Horst Binek” Bavarske akademije lepih umetnosti, te nagradu grada Hajdelberga „Književost u egzilu”.

        Jovan Zivlak