Promocija monografije „Likovi i ličnosti“ u spomen-zbirci Pavla Beljanskog

Publikacija je deo istoimenog projekta kojim se obeležava šezdeset godina od otvaranja Spomen-zbirke za javnost i pola veka od prve postavke Memorijala umetnika. Tim povodom postavljena je i izložba, autorke Marte Đarmati, na kojoj su prvi put zajdno izloženi portreti, autoportreti i dokumentarni materijal o svih 35 umetnika čija su dela zastupljena u kolekciji Beljanskog, a može se pogledati do 1. avgusta.

U ovom bogato ilustrovanom monografskom izdanju o Memorijalu umetnika, objavljeni su autorski tekstovi istoričarki umetnosti Marte Đarmati i Jasmine Jakšić Subić (Spomen-zbirka Pavla Beljanskog), kao i dr Ane Ereš (Filozofski fakultet, Beograd). Kako je u uvodnoj reči navela mr Milana Kvas, upravnica Spomen-zbirke, Memorijal umetnika je nastao kao odraz želje muzejskih stručnjaka da nastave viziju darodavca o prezentovanju „stvaralačke moći“ autora zastupljenih u zbirci. On povezuje četiri najvažnije teme kojima se ovaj muzej bavi, a to su darodavac Pavle Beljanski, kolekcija umetničkih dela, umetnici koji su u njoj zastupljeni i akvizicije. Memorijal umetnika bi se tako, po njenim rečima mogao tumačiti i kao neka istorija akvizicija Spomen-zbirke. Pored kolekcije od 185 umetničkih dela u osnovnom fondu, Spomen-zbirka ima još oko 4.000 umetničkih i drugih predmeta koji se izlažu i u Memorijalu umetnika.

Monografiju je na promociji predstavila dr Dijana Metlić, profesorka Akademije umetnosti u Novom Sadu, ukazujući da je Memorijal umetnika uslovno rečeno jedan fotografski album svih onih prijatelja umetnika koje je Beljanski voleo, nesebično im pomagao, poštovao i čija je dela kupovao za svoju kolekciju, tako da se iz te zbirke izdvaja ono što bi mogli nazvati likovima i ličnostima. Ova danas impozantna zbirka počela je da se formira u delikatnom trenutku i uz pitanje kako nastaviti život jedne zbirke nakon smrti njenog tvorca i darodavca i na koji način ubuduće privlačiti publiku novim sadržajima. Portreti samog Beljanskog čine jednu vrstu poveznice između njegovog Memorijala i Memorijala umetnika. Dosijei umetnika povezuju lik i delo stvaraoca, a kroz pisma ti umetnici se povezuju sa ličnošću Beljanskog. Kroz slike i različite predmeta otkriva se i segment privatnosti umetnika, pogledi na njihove ateljee, domove, na uporišna mesta njihove intimne i lične geografije, rekla je Dijana Metlić.

U prvom tekstu Marta Đarmati bavila se načinima nabavke slika i predmeta za Memorijal tokom proteklih šest decenija. Beljanski je bio zainteresovan ne samo za stvaralaštvo umetnika čije je radove uvrstio u zbirku, već i za njihove ličnosti, i tako je po njegovoj prvobitnoj zamisli počela nabavka šti više eksponata, naročito portreta i autoportreta. Danas u Likovnoj zbirci se čuva 70 portreta i 29 autoportreta izvedenih u raznim formatima i tehnikama, a visoki kriterijumi uvažavali su se kod svake akvizicije. Marta Đarmati je istraživala dugogodišnju arhivu Spomen-zbirke nailazeći na mnoštvo zanimljivih dokumenata, među kojima su dopisi, prepiska sa prodavcima ili darodavcima koji govore kako su neka dela dospela u ovu kolekciju, ali i o onima do kojih nisu uspeli da dođu.

Drugi tekst dr Ane Ereš je istorijsko umetnička interpretacija samog motiva portreta i autoportera u istoriji srpskog modernizma. Reč je o žanru koji se, kako je rekla može čitati sa različitih metodoloških polazišta, otvara pregršt pitanja o životima koje istorija umetnosti unutar sebe obuhvata. Tu istoriju u Memorijalu je skicirala od portreta umetnika u mladosti, preko onih koji tek stupaju u profesionalni život, do dela nastalih u zrelom dobu. Posebnu pažnju posvetila je portretima koje su umetnici načinili svojim prijateljima umetnicima, što je ne samo vrsta dijaloga između njih, nego i rezultat zajedničkih životnih iskustava. Priča o autopotretima umetnika u zrelom dobu je, po rečima Ane Ereš, izuzetno zanimljiva, jer im otvara prostor slobode da daju konačno retrospektivno viđenje svog slikarskog kreda. Jasmina Jakšić Subić predstavila j nastanak i razvoj koncepcije postavke Memorijala od 1971. do danas kroz susret reprezentativnog i privatnog. Po njenim rečima, gotovo sve što danas radi Spomen-zbirka je ustvari Memorijal umetnika. Od početne želje da se u jednistvenu celinu muzejske postavke vizuelno povežu dela iz kolekcije, autori i darodavac došlo se do izlagačkih zamisli koje su jasnije promovisale pojedinačne opuse i živote umetnika u relaciji sa Beljanskim, njegovom zbirkom i ali i sa širim društveno istorijskim kontekstom. Neizostavni deo Memorijala čine i oni predmeti koji su bili deo života, svakodnevnice ovih umetnika. Ideja legata u kome se prepliću reprezentativna postavka umetničkih dela i intimnije osmišljeni materijali primenjivana je u različitim koncepcijama Memorijala, kako ukazuje Jasmina Jakšić Subić poput svedočanstva da je ponekad tek izmenom vizura i relacija moguće doći do novih sadržaja i saznanja, primerenih za svaki napredak koji čini muzej „živim organizmom“. 

N. Popov