Kako biti turista u svom gradu: Svi putevi vode kroz Jevrejsku

Međutim, ova bogomolja je mnogo više od muzike, pa i vere, jer slovi za jedan od simbola Novog Sada. Ukoliko želite da se ponašate kao turista u svom gradu, prošetajte Jevrejskom ulicom, koja će vam dočarati kako je Novi Sad nekad živeo, pa i zamislite da ulicom i dalje prolaze fijakeri... Mnoštvo radnjica, zanatlija, pekara, poslastičarnica, butika prosto oslikava kako je grad nekad disao i koliko se sada raširio. Ova ulica je uvek užurbana, retko ćete videti nekog da šeta i zagleda izloge, jer su svi nekud krenuli i žele posao što brže da obave, pa i šturo ulaze u radnje. Vi namerno zastanite i gledajte. Osmotrite fasade, drveće, pa i prolaznike, jer ćete u Jevrejskoj ulici, kao i u Dunavskoj i Zmaj Jovinoj, na najbolji način osetiti i doživeti Novi Sad. Pitomi i malo usporeni grad u svom najživljem izdanju, koje se ne može videti ni u jednom drugom njegovom kraju. “Krivice” tu malo ima i Futoška pijaca koja se nalazi na samom ćošku sa Bulevarom oslobođenja, ali razni su drugi razlozi zašto se ljudi zateknu baš ovde.

Jedan od njih je i Sinagoga koja je trenutno zatvorena za posetioce, kojih je prošle godine bilo više od 10.000 i koji na samom ulasku mogu da vide postavku koja priča priču o samom zdanju i ljudima koji su živeli u ovom gradu. Ukoliko uđete u samo dvorište i skrenete desno, naići ćete na čuvara Sinagoge Draška Ždera, koji je bio ljubazan da za naše čitaoce otključa vrata crkve. On nam je rekao i da pisani tragovi o ovoj crkvi postoje još od 1732. godine, kada se spominje prva porodica Levi u Petrovaradinu i dolazi do naseljavanja Jevreja na područje Novog Sada.

- Današnja Sinagoga je peta po redu u Novom Sadu. Četvrta sinagoga koja se nalazila na istom mestu je nakon mađarske bune oštećena, te popravljena, ali tada su je “razgradili”, da ne kažem srušili i podigli novu, dok se prva sinagoga nalazila u dvorištu hotela “Vojvodine”- priča nam Ždero kao pravi vodič, a ne obezbeđenje kako se u početku predstavio.

Današnja Sinagoga je 1909. godine završena i otvorena. Rađena je po idejnom rešenju Lipota Baumhorna, koji se smatra jednim od najvećih projektanata sinagoga u jugoistočnoj Evropi.

- On je napravio, odnosno projektovao i najveću sinagogu u Evropi, a to je budimpeštanska, dok je druga po veličini u Evropi subotička . On je projektovao i sinagogu u Segedinu, te Novom Sadu, u Pragu i mnoge poljske sinagoge- priča Ždero i dodaje da naša Sinagoga spada u red srednjih po veličini, a po pričanju ljudi iz Jevrejske opštine trebala je da se nalazi u Segedinu, međutim ondašnji segedinski Jevreji su se pobunili da im je mala.

On dodaje da je Baunhorn u Segedinu samo povećao mere na izgled novosadske Sinagoge, te imaju isti oblik, ali je segedinska veća.

Sa desne strane Sinagoge nalazi se Jevrejska opština, dok je sa leve Baletska škola, sve zgrade rađene su u istom stilu i u vlasništvu su Jevrejske opštine.

- Novi Sad nije imao kocertnu dvoranu i neko pametan se dosetio da napravi ugovor po kom je Grad platio rekonstrukciju objekta osamdesetih godina, kada je stavljeno i podno grejanje, dok je na balkonima centralno- kaže Draško. -Grad plaća grejanje, struju, vodu, spremanje i obezbeđenje, a za uzvrat Muzička omladina ovu salu koristi koncertnu dvoranu. Obredi se retko izvode, za neke veće praznike, zbog same specifičnosti molitve. Jevrejska zajednica u Novom Sadu broji oko 650 ljudi.

Čuvar Sinagoge kaže da je crkva projektovana za 999 ljudi, ali da prima 836 posetilaca. Na samom ulasku pogled će vam privući oltar, gde se na vrhu nalazi maska od orgulja, a prema priči ljudi iz Jevrejske opštine, tu su bile jedine originalne orgulje u bivšoj SFRJ.

Jevrejska ulica predstavlja tradicionalni zapadni uzlazno-izlazni pravac nastao u prvim godinama naselja iz kog se razvio današnji Novi Sad. Sticanjem statusa slobodnog kraljevskog grada 1748. godine, shodno tadašnjim zakonima, za Jevreje je određen deo nekadašnje Osečke ulice u koju su oni preseljeni i gde su podigli svoje verske objekte, zgradu škole i opštine, kao i privatne kuće. Tokom svoje prošlosti, jevrejskom ulicom je nazivan pravac koji počinje od današnjeg Trga slobode, ide preko Pozorišnog trga, pa sve do početnih ddelova današnje Futoške ulice. Deo Jevrejske ulice bliže centru grada je stradao u bombardovanju Novog Sada 1849. godine, a obnovljen je do početka 20. veka. Danas je ova ulica jedna od najprometnijih gradskih saobraćajnica.

Lipot Baumhorn (1860-1932) je peštanski arhitekta, čuven kao projektant velikog broja sinagoga. Projektovao je više od 20 sinagoga širom srednje Evrope. U Novom Sadu je početkom 20. veka osim kompleksa Sinagoge, projektovao i nekoliko palata u centru grada u stilu mađarske secesije.

- Posetioci i mogu da vide otvorenu knjigu Tore, a deca me često pitaju čemu služe “viljuške” sa strane, što su zapravo svećnjaci, odnosno minore- priča Draško. -Klupe u Sinagogi su izvorne, originalne i sve su bile numerisane, te nam pojedinim mestima i danas stoje pločice sa imenom bogatijih ljudi onoga vremena, čime su i zapravo birali svoje mesto. Onda sednu, imali su svoj ključ za malu ladicu koja je i danas tu i u kojoj su držali svoju Toru do sledeće molitve. Muškarci sede dole, a žene i deca do 14 godina na balkonu.

Sinagoga je za svoj stoti rođendan na samom ulazu dobila malu izložbu, postavka koja se i danas može videti. Tu se nalaze sačuvani pisani tragovi iz Arhiva grada, Jevrejske opštine, ali i kućnih privatnih dokumenata koji pričaju istoriju građevine, ali i ljudi.

Posetioce često zanima i visina Sinagoge, priča nam čuvar,  a od nulte tačke do Davidove zvezde koja se spolja može videti, ona iznosi 40,2 metara.

Tekst i foto: Maša Stakić

Kafa natenane, pa ručak u Gredi

Domaću kafu u kafani „Greda“ u Jevrejskoj ulici broj 26 hvale čak i Beograđani. Na društvenim mrežama mogu se pročitati brojni pozitivni komentari na račun ove kafane iz koje kažu da je nastala s namerom da Novosađanima i putnicima namernicima pruži skrovište koje će odisati duhom ravnice iz tamburaških pesama.

-Kutak u koji će svraćati najrazličitiji ljudi na vojvođanski ručak koji seća na ručkove naših baka. Mesto koje nikada neće biti u trendu, i mesto koje će zauvek biti u trendu- ističu u ovoj kafani iz Jevrejske ulice.

Bilo da želite da popijete kafu ili da ručate pravi vojvođanski ručak kao to je bećar paprikaš koji možete zasladiti bundevarom ili gombocama, a možete se odlučiti i za kolenicu, te pasulj, posetite ovu kafanu.

- Greda je, bez pompe i reklame, izgradila ime, stekla velik broj svakodnevnih gostiju, i velik broj onih svraćaju povremeno, tražeći u srdačnoj jednostavnosti privremeni beg od užurbane svakodnevice- kažu iz Grede. -Nemamo marketinšku tajnu, ona je u u rukama i srcima naših kuvarica i u nenametljivoj srdačnosti konobarice.

Kod brice po frizuru

Ukoliko želite da se modirate „po novosadski“ svratite u modni frizerski salon „Polo“, koji je jedan od najstarijih u gradu, osnovan davne 1957. godine na adresi Jevrejska 18. Ovaj salon se odlikuje porodičnom tradicijom koju je započeo Todor Stojšin, koji je posao vodio do 1990. godine, kada ga je preuzeo Siniša Stojšin, sadašnji vlasnik salona. Većim delom svoje istorije, lokal je poslovao kao isključivo muški salon.

Početkom ovog milenijuma, pokazala se potreba za proširenjem ponude usluga. Tako je sledeći logičan poslovni korak bio i pružanje usluga ženskoj populaciji. Od 2002. godine uniseks orijentacija postala je vodeća nit daljeg razvoja poslovanja. Kroz svoje trajanje i profesionalan rad salon je do danas stekao poverenje velikog broja korisnika usluga- kažu iz ovog salona.

Ukoliko u skorije vreme želite da posetite salon, obavezno ponesite zaštitnu masku i prepustite se majstorskim rukama ovdašnjih frizera.

Štrudla s makom ili orasima

Pravi vojvođanski kolači i štrudle mogu se pojesti ili poneti kući sa adrese Jevrejska 18 iz poslastičarnice po imenu „Krancla“.

Kada Novosađanima kažete krancla odmah pomisle na štrudle sa makom ili orasima po kojima su ovi čuruški poslastičari nadaleko čuveni, ali u ovoj radnji mogu se i kupiti bakini kolači, medene pite ili kocke, mađarice, krempite, šubarice, baklave, rolati, šapice i kuglice i mnogi drugi sitni kolači, pite i torte. Ono što će vam svako preporučiti osim štrudli su i baklave sa makom, čiji recepti su porodična tajna. Prijatna domaća atmosfera i vojvođanski kolači, nek vam Krancla bude obavezna stanica u poseti Jevrejske ulice.