PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE Po lekove se išlo „Kod crnog Arapina”

Potreba čoveka da olakša tegobe i zaleči rane potiče još iz preistorijskog perioda. Tokom potrage za hranom i skloništem ljudi su vremenom otkrili da neki delovi biljaka mogu da ublaže tegobe. Ta saznanja su se vremena produbljivana i obogaćivala, što je dovelo do razvoja medicine, koji je vodio od tzv. „nagonske“ odnosno intuitivne veštine lečenja i pripremanja lekova do moderne farmacije 20. i 21. veka.

Prema rečima muzejske savetnice i istoričarke u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu Veselinke Marković sve do 1918. godine istorija apotekarstva Vojvodine sagledava se kroz razvoj struke u Habzburškoj monarhiji.

-  Zbog brojnih ratova na ovim prostorima nije sačuvano mnogo dokumenata, dok iz vremena Osmanskog carstva praktično uopšte nema podataka –naglašava Veselinka Marković. - Prekretnicu u razvoju farmacije u ovim krajevima predstavlja 18. vek kada je carica Marija Terezija sprovela niz reformi u želji da poveća privredni i vojni potencijal. Ona je bila svesna lošeg stanja južnih delova Monarhije koji nisu bili gusto naseljeni zbog ratova i epidemija, narod se lečio kako je znao i umeo dok su harale razne lako prenosive bolesti, higijena je bila na niskom nivou, a izvora zaraze bilo je svuda jer je  bilo močvarno područje.

Pored toga građanstvo su lečili kaluđeri uz čitanje molitvi i celivanje slika svetaca, travari i berberi, dok je lekara bilo malo, a neprosvećen narod im nije verovao i nerado im se obraćao. Kako bi se unapredila zdravstvena služba 1770. godine donesen je Centralni sanitetski zakon koji je sadržao i normu za apoteke.

- Po tom zakonu, koji se sastojao od deset tačaka, apotekar je morao imati diplomu bilo kojeg univerziteta u državi, pridržavati se cena predviđenih taksom, a  ukoliko je u mestu postojao lekar samo on je mogao izdavati lekove na recept – objašnjava Veselinka Marković dodajući da je zakon doprineo i poboljšanju higijenskih uslova života, te da su županijski i gradski lekari vodili brigu o čistoći grada tako što su zabranjivali prosipanje prljave vode i bacanje đubreta na ulicu, naređivali su da se bare oko domova isuše, gradili javne bunare sa zdravom pijaćom vodom na trgovim...

U to vreme osnivaju se apoteke na području današnje Vojvodine. Prva apoteka u Novom Sadu „Kod crnog Arapina” otvorena je 1740. godine i bila je u vlasništvu Tome Anderlea, dok je drugu otvorio Jozef Videnman 1802. godine.

-U Petrovaradinu prva apoteka je otvorena 1766. godine, a druga 1802., u Somboru 1766., u Velikom Bečkereku (Zrenjanin) 1784.  Vršcu 1784. godine... –nabraja naša sagovornica. - Tokom 19. veka rastao je broj apoteka u Vojvodini čemu je doprineo i veći broj stručno osposobljenih farmaceuta i fakulteta na kojima se izučavala ta nauka. Ipak još značajniji uticaj imala je uredba prema kojoj se od 1895. godine na praktikantski staž u apotekama, a radi studija farmacije, mogu primati i žene, pod istim uslovima kao i muškarci.

Na području Vojvodine je sačuvano nekoliko autetntičnih apotekarskih enterijera: Štraserova apoteka u Sremskim Karlovcima, Apoteka na stepenicama u Vršcu, Apoteka Mileta Leskovca u Vrbasu.. Inventar apoteke iz Odžaka, s kraja 19. i početka 20. veka, koji se čuva u Muzeju Vojvodine, spada među najatraktivnije ali nedovoljno izučene eksponate.

- Istorija apotekarstva u Odžacima je duga – kaže Veselinka Marković. - Prva građanska apoteka u Odžacima osnovana 1820. godine i nazvana „Kod mađarske krune” o čemu svedoči zapisnik sa sednice županijske skupštine od 16. jula 1821. godine. Ona je menjala nekoliko vlasnika, a 1930. godine kupio ju je Franja Kraus u čijem vlasništvu je bila do 1944. godine.

Dozvolu za otvaranje apoteka nije bilo lako dobiti. Osnivanje i rad apoteka u vreme Austrougarske monarhije uređivano je centralnim i pokrajinskim propisima. Sve apoteke bile su u privatnoj svojini, a mogao ih je otvoriti i voditi samo školovani farmaceut, koji je stekao pravo na samostalan rad i dobio dozvolu nadležnog organa državne uprave, uglavnom ministarstva. Apoteku je kotrolisala komisija na čelu sa gradskim fizikusom (lekarom).

- U to doba apoteka se mogla otvoriti na dva načina: prva mogućnost  je bila da grad raspiše konkurs za njeno otvaranje, odabere kandidata i izda mu dozvolu, a druga da se apotekar obrati gradskim vlastima sa zahtevom i obrazloženjem za izdavanje dozvole za otvaranje – pojašnjava Veselinka Marković. -  Sve te dozvole morala je da odobri Županija ili Ministarstvo na preporuku Magistrata. Pri davanju preporuke, magistrati, odnosno gradske vlasti, vodili su računa o potrebi za otvaranjem nove apoteke, o lokaciji i reonu rada, kao i o ekonomskim mogućnostima za njen opstanak.

Širenje apotekarske mreže nastavljeno je i početkom 20. veka. Prema arhivskim dokumentima od 1900. godine do početka Drugog svetskog rata u Vojvodini otvoreno je još 75 apoteka. Njihov prelazak u državnu svojinu započet je, prvim konfiskacijama 1944., a okončan 1949. godine.,

Silvia Kovač