PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE: Dunavom plovili splavovi, dereglije, parobrodi
Najduža evropska reka – Dunav, na ovim prostorima od milošte nazivana vojvođanskim morem, je prvi put za vreme Rimljana imala jedinstveni sistem plovidbe povezujući svojim tokom zapadnu i srednju sa jugoistočnom Evropom i Crnim morem.
Istovremeno je stvarala veze između različitih zemalja i naroda, koji su na njegovim obalama podizali gradove, tvrđave, privredne objekte, luke i pristaništa. Upravo je Dunav u Vojvodini, sa svojim pritokama Savom, Tisom, Tamišem i Begejom, oformila obilje plovnih puteva koje je jedinstveno u Evropi.
Prema rečima muzejske savetnice i istoričarke u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu Veselinke Marković, Dunav je vekovima predstavljao najvažniji rečni plovni put na Starom kontinentu i u velikoj meri je uticao na civilizacijski, kulturni i privredni razvoj podunavskih zemalja.
- Plovidba Dunavom se intenzivno razvila u 18. i 19. veku, a upotrebljavani su najrazličitiji plovni objekti - splavovi, skele, čamci, zatim barke (manji brodovi), tikvare (ribarske barke), gemije, odnosno lađe turskog porekla za prevoz žita, žitarice i drvarice, kasnije i parobrodi - nabraja Veselinka Marković. - Plovili su, i veći trgovački brodovi, poput lađa barketoni i otvorenih tumbasa. Najčešći tip plovila na Dunavu bila je dereglija, vrsta otkrivene lađe, drvene konstrukcije, koja je služila za prevoz tereta na kratkim relacijama. Većim dereglijama se upravljalo kormilom, a manjima lentom koja je izgledala kao veliko drveno veslo. Nizvodno su se kretale uz pomoć vesala, ili motaka, dok su ih uzvodno teglili parni ili motorni brodovi, a vrlo često su ih vukli i ljudi sa obale. Kada je vetar bio povoljan lađari na dereglijama su upotrebljavali i jedro.
U to vreme intenziviranje rečnog saobraćaja imalo je sve osetniji uticaj na jačanje ekonomija i to posebno nakon što su isušene močvare i iskopani kanali na području Vojvodine. Prometne luke i pristaništa bila su od naročitog značaja za razvoj rečnog saobraćaja i privrede na razvoj naselja, a posebno gradova poput Novog Sada, Zemuna i Pančeva, ali i manjih mesta na obali Dunava. Na Dunavu su izgrađena pristaništa u Bezdanu, Apatinu, Kupusini, Bogojevu, Palanci, Novom Sadu, Petrovaradinu, Sremskim Karlovcima, Pančevu, Omoljici i Kovinu. - Razvoj industrije orijentisao se prema vodenim putevima kao najdostupnijim transportnim pravcima. Prvi industrijski objekti bili su smešteni na obalama reka, jer su na taj način najbrže dopremane sirovine i transportovana robu na razna odrediš. Takav način transporta održao se i tokom 20. veka. Tovarni list Beočinske fabrike cementa AD iz 1937. godine potvrđuje da je portland cement prevožen brodovima i u to vreme. Brodovima tipa tegljenica bez pogona prevozile su se različite vrste tereta tokom prve polovine 20. veka, a njih su vukli manji brodovi tzv. tegljači. Osim toga, na teritoriji Vojvodine delovala su i domaća parobrodarska preduzeća kao što su „Braća Gutman” u Pančevu, Pančevačko brodarstvo Nikolića, „Gutman i Frank” u Novom Sadu, te „Volf i Trostler” u Somboru - objašnjava Veselinka Marković.
Izgradnja železnice u ovim krajevima sedamdesetih i osamdesetih godina 19. veka značila je pojavu nove vrste transporta, koja je delimično potisnula prevoz robe lađama. Ipak uprkos modernizaciji i pojavi novih načina saobraćaja, Dunav i danas predstavlja važnu privrednu saobraćajnicu, žilu kucavicu Evrope, koja spaja narode svih podunavskih zemalja, ali i privlači turiste iz celog sveta koji ploveći tom rekom upoznaju prošlost i sadašnjost ljudi koji na njegovim obalama žive.
Dunavom se odvijao intenzivan putnički saobraćaj. Sredinom 19. veka pojavili su se i parobrodi, uglavnom oni u vlasništvu „Prvog parobrodarskog C.Kr. povlašćenog društva“, koje je osnovano u Beču 1829. godine. Društvo je decenijama uživalo monopolski položaj na Dunavu i svim njegovim pritokama, a svoje agencije imalo u Apatinu, Novom Sadu, Sremskim Karlovcima i drugim mestima. U redu plovidbe od 19. novembra, odnosno1. decembra 1864. godine, putnici su obavešteni da „parobrod do prestanka plovidbe“ plovi, petkom iz Karlovaca u Zemun i Oršavu i ponedeljkom iz Karlovaca u Peštu. Društvo je imalo svoje agencije u Apatinu, Novom Sadu, Sremskim Karlovcima, Kovinu, Staroj Kanjiži, Senti, Novom Bečeju, Titelu, Sremskoj Mitrovici i Klenku.
Silvia Kovač