Pre 106 godina na Kolubari izvojevana jedna od najvećih bitaka Velikog rata

Prvi poraz desetostruko nadmoćnijem agresoru na malu, ponosnu Srbiju nanesen je već po otpočinjanju ratnih operacija, koliko u avgustu 1914. u znamenitoj bitki na Ceru, koja je ujedno bila i prva pobeda sila Antante, ali Kolubarska bitka je po svojoj velični i svom značaju ostala svetionik za vojne stratege do dana današnjeg kako od jedne daleko slabije i gotovo razbijene vojske, zahvaljujući strategijsko-taktičkom rukovođenju ali i motivacijom prkosnog stanovništva napraviti, u svega nekoliko dana, pobedonosnu vojnu silu zbog koje se tih dana, ali i decenijama kasnije sasvim opravdano pevalo „U Valjevu cika dreka, tera Srbin Poćoreka“.

Tih novembarsko-decembarskih kasnojesenjih dana Srbija je bila na ivici propasti, pošto su nakon neslavne avanture tokom prve agresije oporavljene i popunjene armije Austrougarske u septembru ponovo prešle Drinu, te doživele poraz u važnoj bici kod Mačkovog kamena. Srpska vojska se našla u teškom položaju primorana na povlačenje pod borbom, suočena sa nedostatkom artiljerijske municije, manjkom hrane, odeće i obuće i što je možda bilo i najgore sa velikim padom morala. Paralelno sa vojskom pred zverstvima austrougarske vojske povlačio se i narod koji je dodatno otežavao povlačenje. Mnogi srpski vojnici koji su bili iz oblasti koje je zauzela austrougarska vojska napuštali su svoje jedinice da bi smestili svoje porodice na sigurno, nakon čega su se vraćali, što je još više poljuljalo moral srpske vojske. Sve ove činjenice jasno su ukazivale da je srpska vojska i sama Kraljevina Srbija pred propašću i da nema mogućnosti ni da se austrougarsko napredovanje zaustavi, a kamoli da se krene u protivnapad. Dodatni teret predstavljalo je i vreme, koje je dodatno onesposobilo kretanje po blatnjavim putevima zapadne Srbije i koje će se pokazati kao jedan od najboljih saveznika srpske vojske, mada je veći deo srpske vojske bio mokar do gole kože, zbog manjka šatorskog platna. Na sve to, u noći 14. novembra komandant Prve armije general Petar Bojović biva ranjen i zbog toga povučen sa dužnosti, a na njegovo mesto biva postavljen general Živojin Mišić, dotadašnji pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande Radomira Putnika, inače čovek rođen na Suvoboru kojeg su Karađorđevići kao navodnog „obrenovićevca“, već dva puta penzionisali, što će se pokazati kao jedno od najboljih kadrovskih rešenja u srpskoj vojsci tokom Velikog rata.

Kolubarska bitka, kao najsjajnija pobeda srpske vojske, neraskidivo je vezana uz ime Živojina Mišića, koji je i pored ličnih neslaganja upravo na insistiranje regenta Aleksandra nakon nje ovenčan titulom vojvode. Mišić je ostao upamćen kao ne samo prava vojnička majka, već i kao beskompromisan vojnik koji se nije libio da iznese svoje mišljenje bez obzira na posledice. Poznat po svom geslu „Život je večita borba. Ko sme taj može, ko ne zna za strah taj ide napred!“ Kada mu je načelnik SVK vojvoda Putnik, inače njegov veliki zaštitnik, zabranio izvlačenje Prve armije u pripremi za kontranapad Mišić mu je, uz sočnu psovku, poručio „..Neću u ovom času nikoga da slušam kada radim posao za koji nosim odgovornost. Naredio sam povlačenje i ostajem pri tom. Dajte komandu kome hoćete, ali dokle ja komandujem armijom ima da bude kako ja mislim da je najbolje za ovu zemlju!“

Mada je bio suočen sa negodovanjem Vrhovne komande, na čelu sa prestolonaslednikom Aleksandrom kao vrhovnim komandantom, Mišić, duboko razumevajući psihu srpskog seljaka-vojnika povlači potpuno neočekivan potez i umesto uporne, ali i belodano neefeikasne odbrane svakog pedlja teritorije, u noći između 29. i 30. novembra izvlači Prvu armiju iz borbenog dodira sa jedinicama Balkanske vojske pod komandom feldmaršala Oskara Poćoreka postavljajući novu, utvrđenu liniju odbrane zapadno od Gornjeg Milanovca. Sledeća tri dana tokom kojih pada i Beograd, pored odmora i popune trupa poslednjim rezervama među kojima je bilo i 1.300 legendarnih mladih kaplara, iz kragujevačke topolivnice pristiže i francuska artiljerijska municija koja je zbog nešto duže čaure morala biti modifikovana, pa Mišić 2. decembra započinje grupisanje svojih snaga na desnom boku i izdaje naredbu o protivnapadu sledećeg dana koju prati i instrukcija da „čim neprijatelj okrene leđa, treba ga nemilosrdno goniti. Koliko god brže bude bežao, utoliko ga energičnije treba goniti, obasipajući mu redove i vatrom“.

Dok Evropa i svet iščekuju vest o potpunom slomu Srbije a austrougarska 5. armija priređuje pobedničku paradu u Beogradu, u sedam ujutru tog 3. novembra Mišićeva Prva armija u sadejstvu sa Drugom i Trećom armijom pod vođstvom vojvode Stepe Stepanovića i generala Pavla Jovanovića-Šturma, te Užičkom vojskom, jedinicama Odbrane Beograda i obrenovačkim odredom, nakon uraganske artiljerijske pripreme, otpočinje kontraofanzivu, do nogu tuče 16. korpus Austrougarske Balkanske vojske i ovladava Suvoborom. Oskar Poćorek, u potpunoj neverici kakve udare trpi od vojske za koju je smatrao da ne samo da ne može da izvrši protivnapad, već je bio ubeđen u njenu skoru kapitluaciju, uviđa potpuni poraz 16. korpusa i proboj austrougarskog fronta, zbog čega 6. decembra naređuje svojoj 6. armiji da se povuče na levu obalu Kolubare. Događaji na frontu se smenjuju filmskom brzinom, pa već sledećeg dana 16. korpus severno od Valjeva biva potpuno razbijen, zbog čega je 15. i ostacima 16. korpusa Poćorek naredio da se povuku ka Šapcu, a 13. korpusu da pomogne svojoj 5. u pokušaju da održi položaje Ralja–Stepojevac–Obrenovac. Ova linija fronta bila je predugačka, tako da ova armija 10. decembra zauzima nove, 32 kilometra dugačke  položaje Duboko (na Savi)-Sremčica-Cvetkov grob–Avala–Mostinje. Srpska Vrhovna komanda istog dana naređuje Mišićevoj armiji da se zaustavi u Valjevu, obezbedi bok i pozadinu ostalih armija, koje će otpočeti proboj fronta austrougarske 5. armije, a da istovremeno delom snaga nastavi proterivanje 15. i 16. korpusa koji su se u neredu povlačili ka Bosni i Sremu. Prema naredbama, završna ofanziva za oslobođenje Beograda otpočinje 11. decembra prvo udarom Šturmove Treće a potom i Prve i Druge armije. Austrougarski 15. korpus, u sveopštoj bežaniji, povlačeći se pred Drinskom divizijom prvog poziva, u roku od 27 časova prelazi 40 kilometara i kod Šapca napušta teritoriju Kraljevine Srbije, dok se istovremeno se ka Šapcu, pred Dunavskim divizijama I i II poziva, povlače ostaci 16. korpusa. Njihovim prebacivanjem u Srem 12. decembra okončane su operacije u Kolubarskoj bici. Ostale neprijateljske trupe su se nakon poraza na Avali povukle ka Beogradu, a u podne 14. decembra izdata je naredba da se sa prvim mrakom izvrši povlačenje preko Save. Tokom noći, austrougarske trupe su napustile Beograd, koji je 15. decembra oslobođen, čime su okončane borbe na balkanskom ratištu tokom jeseni 1914. godine, što narednog dana prati i kominike srpske Vrhovne komande rečima da „na teritoriji Kraljevine Srbije nema više niti jednog neprijateljskog vojnika, sem ratnih zarobljenika.“

Milić Miljenović