Majska skupština demonstracija srpske nacionalne svesti i zanosa
„Bio je to lep, vrlo lep proletnji dan, kad se u Sremskim Karlovcima 1. maja 1848. održala srpska majska skupština. Ko je učestvovao u toj skupštini nikad neće zaboraviti taj dan, pa su hiljade Srba koji su bili na toj skupštini, nju kao najprijatniju uspomenu života u grob poneli...To nije bio srpski kongres, već je to bio jedan veliki miting, jedan veliki narodni zbor, koji je nabujao kao kakva bujica. I sremskokarlovčka pijaca, i druge ulice, pa porta Saborne crkve, i sav prostor pred mitropolitovim dvorom, pred rezidencijom, načičkan je bio narodom. Glava uz glavu, da među narodom ni najmanja stvarčica ne bi mogla na zemlju pasti..“
Ovim rečima je znameniti srpski političar Mihailo Polit Desančić u svojim sećanjima na Srpski pokret 1848/49. opisao Majsku skupštinu održanu od 1. do 3. maja po starom, odnosno od 13. do 15. maja 1848. po novom kaledaru u Sremskim Karlovcima, koja je ostala upamćena i utkana u kolektivno sećanje kao jedan od najznačajnijih događaja u istoriji srpskog naroda, naročito onog njegovog dela koji je živeo u sklopu Austrougarske carevine.
Na početku opštenarodnog revolucionarnog pokreta, koji se zatalasao u febuaru 1848. godine u Francuskoj i proširio sve do garnica sa Rusijom, ne zaobilazeći ni Habzburšku monarhiju, kao feudalnu višenacionalnu državu koja je u političkom i privrednom pogledu zaostajala za građanskim zemljama zapadno od sebe, Srbi su se našli u redovima i pod zastavom sa Mađarima. Čak je srpsko seljaštvo na vest o ukidanju kmetstva i feudalnog gospodarenja, pred oltare svojih crkava postavljalo slike Lajoša Košuta verujući da je on „uništio nemešage“ i stvorio „eru slobode“. Na prvim skupovima Srbi u Budimu i Novom Sadu, ali i drugde, nisu se izjašnjavali protiv zajedničke države sa Mađarima, priznavali su novu vladu i mađarski kao državni jezik, a za sebe su tražili priznanje sopstvene narodnosti, građansku i versku ravnopravnost, ali i upotrebu srpskog jezika u svojim sredinama. Na narodnom zboru u Novom Sadu 27. marta su iznete želje srpskog naroda u 16 tačaka kojima se Mađarima nudi bratska sloga ali traži ispunjenje ranije datih obaćanja. Razlike u stavovima Srba i Mađara došle su do drmatičnog izražaja prilikom aprilskih razgovora u Požunu između srpske delagacije koju su predvodili Đorđe Stratimirović i Aleksandar Kostić i vođe mađarskog nacionalnog pokreta, tadašnjeg ministra u vladi, Lajoša Košuta, koji je zastupao ideju o prevlasti mađarskog naroda i nepriznavanju drugih nemađarskih naroda u Ugarskoj. To je dovelo do zaštravanja srpsko-mađarskih odnosa i razlaza među njima.
Na zboru sazvanom povodom povratka novosadske deputacije iz Požuna, obaveštena o namerama mađarske vlade da Srbe mađarizuje, masa okupljenog naroda iz porte Saborne crkve u Novom Sadu pod nacionalnim zastavama uputila se u Karlovce gde je tražila od mitropolita Josifa Rajačića da za 13. maj sazove veliku narodnu Skupštinu. Mada je mitropolit pokušao da umiri narod, predloživši da se pre sabora održi neka vrsta pripremnog savetovanja, bio je primoran da se saglasi s predlogom da se skupština ipak održi 13. maja.
U Karlovcima se tim povodom okupila masa ljudi, iz gotovo svih srpskih krajeva. Pored izabranih deputata bilo je prisutno mnogo sveta iz drugih drugih srpskih zemalja Monarhije, kao i iz Srbije i Crne Gore. Spominje se da je bilo prisutno ozmeđu 10.000 i 15.000 ljudi. U govoru kojim je otvorio skupštinu mitropolit je rekao: „Narodni, na zapadu evropejskom rodivši se pokret, dopreo je već i do našeg blagoslovenoga i miloga naroda i otečestva. Svi narodi traže svoja prirođena, izgubljena ili oteta prava, svi su se kao iz duboka sna probudili, i streme sa svom silom da izgubljeno nađu, a oteto otmu. Prava svim narodima obšta jesu: narodnost, jezik, samostalnost, vera, zavičaj, sloboda misliti i misli svoje slovom ili pismom drugima saobštiti... I Srbin, dakle, mora sva svoja prirodna, političeska i verozakona prava, bila ona izgubljena ili oteta, natrag dobiti i uživati.“
Odluke Skupštine je narod oduševljeno prihvatio, ali ne i carski dvor, koji ih je odbacio kao nezakonite. Srbi nisu priznati za naciju nego za versku skupinu,a za rešavanje njihovih želja upućeni su na mađarsku vladu, koja je sve srpske zahteve ocenila kao otvorenu pobunu i odlučila da sa Srbima „pregovara“ oružjem. Rat Između Srba i Mađara je započeo carski general Janoš Hrabovski po naredbi mađarske vlade 12. juna 1848. napadom na Karlovce kako bi rasturio Glavni odbor koji se tamo nalazio. Pod komandom mladog vožda kako je narod prozvao Đorđa Stratimirovića Srbi su odbili carsko-mađarsku vojsku i primorali je na povlačenje, ali je rat nastavljen.
Iako odluke Majske skupštine nisu ostvarene, one se smatraju vrlo značajnim za istoriju Srba u Ugarskoj , posebno za razvitak njihove političke misli. Srpski narodni pokret iz 1848. godine je u povesti srpskog naroda ostavio trajni trag koji je predstavljao okosnicu njegovog političkog života u budućnosti.
Z. Milosavljević
