Inostrani članovi SANU: Tolstoj, Dvoržak i Habermans u našem društvu odabranih

S druge strane, većina članova našeg najelitnijeg naučnog društva nastoji da rezultate svojih traganja otkrije najširoj publici ili da, kako se često kaže, njihovo delo ima “ođek u javnosti“. Ovde ne izostaju ni oni koji svoja otkrića postižu u užim oblastima diferenciranih i visokospecijalizovanih nauka gde najčešće uski krug posvećenih razume i ceni ono što urade.

U jednoj od najstarijih i najviđenijih istraživačkih i kulturnih institucija kakva je Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU), danas status “besmrtnika“ ima nešto manje od 130 izabranih ličnosti. Pored ranga redovnih i dopisnih članova, postoje i mnogi izuzetni stvaraoci u statusu inostranih, kao i oni “van radnog sastava“. Inostrani članovi ustanovljeni su Zakonom o Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, tek 1960. godine. Međutim, članovi iz inostranstva birani do te godine, imali su ranije status dopisnih, odnosno redovnih članova Akademije.

Podsećamo, ovom prilikom, ko su bili članovi Srpskog učenog društva, Društva srpske slovesnosti, Srpske kraljevske akademije, Srpske akademije nauka i Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), iz drugih kultura, nauka i zemalja u proteklih 177 godina. Zaboravlja se da su to bili, a i danas su, mnogi poznati naučni i kulturni stvaraoci iz celog sveta. Među inostranim članovima svakako treba pomenuti slavnog književnika Viktora Igoa. Tu je i čuveni češki kompozitor Antonjin Dvoržak, autor devet simfonija i deset slovenskih igara, primljen u našu Akademiju još 1888. godine.

Član SANU je i znameniti engleski kompozitor Benyamin Britn, autor velikih dela kao što su opera “Piter Grajms“, zatim “Ratnog rekvijema“, “Sna letnje noći“, “Okretaja zavrtnja“. Među inostranim članovima svakako treba pomenuti i čuvene vizantologe - Šarla Dila, Gabrijela Mijea i Andre Grabara, istraživače srednjovekovnih spomenika na prostoru Srbije i Makedonije, kao i profesore i mentore našim istoričarima i istoričarima umetnosti koji su se usavršavali u Francuskoj. Kad je reč o legendarnim istoričarima ne bi se smeo izostaviti i Fernan Brodel, jedan od najboljih proučavalaca prošlosti Mediterana i član SANU od 1965. godine.

U red slavnih pisaca, inostranih članova naše Akademije neizostavno treba pomenuti Lava Tolstoja, kao i Jakoba Grima (preveo srpske narodne pesme, i uz brata Vilhelma imao bitan udeo u izradi zbirke priča „Dečje i domaće bajke” ili Bajke braće Grim), Henrika Sjenkjeviča (“Ognjem i mačem“, “Kvo vadis“, “Kroz pustinju i prašumu“), Aleksandra Solženjicina, Česlava Miloša, Vladimira Vojnoviča (“Život i priključenija vojnika Ivana Čonkina“), Harolda Pintera (drame “Novi svetski poredak“ i “Pepeo pepelu“), Ronalda Harvuda (pozorišni komadi “Garderober“, “Na čijoj strani“), Đerđa Konrada, Petera Handkea.

Među inostranim članovima Akademije, ne treba zaboraviti hemičara i tvorca periodnog sistema elemenata Dimitrija Mendeljejeva, slavne kompozitore Dmitrija Šostakoviča i Arvo Perta, pisca i teoretičara umetnosti Andrea Malroa, zatim Žana Kasua, filologa Andre Mazona, istoričare Leopolda Rankea, Dimitrija Obolenskog i Žan-Pol Bleda (biografije “Franc Jozef“ i “Franc Ferdinand“), arheologa ser Artura Evansa, sociologa i državnika Vilijama Gledstona, kao i filozofe Jirgena Habermasa i Noama Čomskog.

Među inostranim članovima SANU, ličnost Andre Malroa ima poseban značaj. On je odigrao ključnu ulogu u organizovanju izložbe “Umetnost na tlu Jugoslavije” održane 1950. u pariskoj Palati Šajo. Izražavajući neskriveno oduševljenje freskama Sopoćana, Malro je tom prilikom izjavio „da uzvišenijeg i lepšeg slikarstva Evropa nije imala u periodu pre Đota”. Opština Cetinje je 1968. donela odluku o podizanju mauzoleja na Lovćenu prema Meštrovićevom projektu. Reagujući na ovaj birokratski akt, istoričar umetnosti Lazar Trifunović inicirao je javnu polemiku, objavivši vrlo provokativan tekst o “asirsko-vavilonskom rešenju” čuvenog jugoslovenskog vajara.

Strana štampa pažljivo je pratila ovaj događaj, a podršku očuvanju kapele na Lovćenu dali su i Andre Malro, Gabrijel Marsel, Žan Kasu i drugi stručnjaci i umetnici svetskog glasa. Kada je Sorbona uputila apel francuskim piscima i intelektualcima da daju lični doprinos bogaćenju fondova Narodne biblioteke Srbije, razorene u nemačkom bomardovanju 1941. godine, Malro se odazvao tako što je biblioteci poslao rukopis svoje knjige “Glava od vulkanskog stakla” (objavljena 1974. i posvećena Pikasu).

Među inostranim članovima naše Akademije koji su dali veliki doprinos u domenu slikarstva, skulpture i arhitekture, posebno se izdvajaju arhitekte Teofil Hanzen, Arne Jakobsen i Boris Podreka (arhitekta iz Beča, rođen u Beogradu). Poslednjih decenija 19. i početkom 20. veka, Hanzenov uticaj primetan je i u srpskoj arhitekturi. Graditeljsko obeležje ovog danskog arhitekte vezanog za Beč, uočava se u delima njegovih studenata - Svetozara Ivačkovića, Jovana Ilkića, Dušana Živanovića i Vladimira Nikolića.

Tako su Preobraženjska crkva u Pančevu i Hariševa kapela na groblju u Zemunu, rađene po projektu Ivačkovića, koncipirane pod uticajem Hanzenove vizantijske arhitekture. Oponašanje stila svog profesora, rezultiralo je i predlogom Ivačkovića da sam Hanzen postane član srpske Akademije (tada Srpsko učeno društvo). Postulate ovog uglednog arhitekte, primenjivali su na svojim objetima i Jovan Ilkić (crkva u Paraćinu), Dušan Živanović (crkva u Kruševcu) i Vladimir Nikolić (kapela Sv. Katarine u Sr. Karlovcima, vladičanski dvor u Novom Sadu).

Siniša Kovačević