TEMA "DNEVNIKA": Regionalni prostorni plan Vojvodine - Upravljanje otpadom

To podrazumeva i uspostavljanje integrisanog sistema upravljanja komunalnim otpadom i izgradnju reciklažnih ostrva sa kontejnerima za odvojeno sakupljanje ambalažnog, biorazgradivog i ostalog otpada u regionima Pančevo, Sremska Mitrovica, Novi Sad i Zrenjanin. 

Udruživanje opština neophodno je za uspostavljanje održivog sistema zajedničkog upravljanja otpadom, te je u Vojvodini već formirano devet regiona - Novi Sad, Sremska Mitrovica, Pančevo, Inđija, Kikinda, Subotica, Zrenjanin, Sombor i Vršac.

Bez stvaranje sistema održivog upravljanja otpadom nema razvoja i napretka u toj oblasti. To podrazumeva nastavak izrade regionalnih i lokalnih  planova, te stvaranje uslova za uspostavljanje integrisanog upravljanja, što pak obuhvata prevenciju nastajanja otpada, smanjenje količine na mestu nastanka, tretman otpada, planiranje i kontrolu delatnosti i procesa upravljanja otpadom, njegov transport, zatim uspostavljanje, rad, i održavanje postrojenja za tretman otpada, monitoring, savetovanje i obrazovanje stanovništa... 

Prostorni plan predviđa sanaciju, rekultivaciju i remedijaciju svih neuređenih deponija (smetlišta i divljih deponija) i kontaminiranih prostora, prema evidenciji Agencije za zaštitu životne sredine.

Za upravljanje komunalnim otpadom neophodna je izgradnja odgovarajuće infrastrukture - regionalnih deponija, transfer stanica, postrojenja za separaciju reciklabilnog otpada, postrojenja za kompostiranje... Saku-

paljanje komunalnog otpada u vojvođanskim opštinama organizovano na nivou urbanih sredina, gde to obavljaju javno-komunalna peduzeća, dok je u ruralnim nepotpuno. 

Interesantna je činjenica da iako je reč o agrikulturnom području, s visokim sadržajem organskog otpada, kako autori plana navode, u Vojvodini nema organizovanog kompostiranja, te takve lokacije postoje samo u Subotici i delom u Sremskoj Mitrovici. 

Na teritoriji Novog Sada izgrađeno je prvo postrojenje za separaciju i baliranje otpada, koje je otvoreno 2002. godine. Centar za odvojeno sakupljanje otpada postoji u Sremskoj Mitrovici, gde se komunalni otpad sakuplja u zasebnim kontejnerima za različitih vrsta otpada (metal, staklo, papir, PET).

Od 43 zvanično registrovanih opštinskih deponija samo se pet može koristiti u dužem vremenskom periodu (20 godina), uz sanaciju i uređenje prema stan-

dardima Evropske unije, dok je kapacitet ostalih popunjen, s tim da većina ne zadovoljava ni minimum tehničkih zahteva. Nadležni podsećaju i da se divlje deponije po atarima naselja stalno uklanjaju, ali i ponovo formiraju.

U skladu sa odgovarajućim standardima operativne su regionalne sanitarne deponije Kikinda, „Jarak” (Sremska Mitrovica), Pančevo i Subotica. Regionalna deponija Inđija ima izgrađeno telo deponije i pristupni put sa saobraćajnicama, ali su, zbog nedostatka novca, radovi obustavljeni. Pribavljanje plansko-tehničke dokumentacije za regionalnu deponiju u Novom Sadu još uvek je u toku, s tim da su nedavno počele pripreme za gradnju reciklažnog dvorišta. Regionalni centri Sombor, Zrenjanin i Vršac zaostaju s realizacijom projekata, dok je opština Kovin potpisala sporazum za regionalnu deponiju u Smederevu.

Poseban problem ne samo u Pokrajini već i u Republici predstavlja nedostatak infrastrukture za odlaganje opasnog otpada (otpadne baterije i akumulatori, otpadna ulja, otpadne gume, neupotrebljiva vozila, medicinski otpad, otpad životinjskog porekla i dr.).

Važećim republičkim planom prostornog razvoja predviđeno je jedno postrojenje za insineraciju (spaljivanje) otpada na nacionalnom nivou, kao i jedno skladište u srednjebanatskoj oblasti. Osim toga, ne postoji nacionalno postrojenje za tretman opasnog industrijskog otpada, kao ni prostor za centralno skladištenje. U privatnom sektoru registrovano je nekoliko postrojenja za tretman specifičnih tokova otpada, koji spadaju u opasne, a na teritoriji Vojvodine „Lafarge“ Srbija u Beočinu ima dozvolu za termički tretman opasnog i neopasnog otpada, kao alternativnog goriva.

Po podacima iz Programa zaštite životne sredine u Pokrajini nije rešeno zbrinjavanje azbestnog otpada, a jedino sanitarna deponija u Kikindi ima dozvolu za odlaganje azbesta i to pod kontrolisanim uslovima. Autori plana podsećaju da postoje privremene deponije isplake od naftnih bušotina, te da je za odlaganje otpada od eksploatacije mineralnih sirovina i otpada iz energetike izgrađena deponija u Novom Miloševu, koja je u vlasništvu strane privatne kompanije.

S obzirom na to da je Vojvodina agrikulturno područje od izuzetnog značaja, na tom prostoru nije planiran ni jedan insinerator (peć) za spaljivanje opasnog otpada kao ni druga postrojenja za fizičko-hemijski tretman.

Kako je navedeno, dozvolu za upravljanje ambalažnim otpadom ima samo jedno preduzeće iz Novog Sada, a od preostalih šest firmi u Srbiji, većina se nalazi u Beogradu i okolini. 

Na teritoriji Vojvodine godišnje se reciklira 5 do 10 odsto elektronskog otpada, od čega se deo vraća na tržište reparirano, s tim da organizovano sakupljanje i reciklažu obavljaju tri operatera.

Zajednički regionalni centar za preradu otpada imaće Novi Sad, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Srbobran, Temerin, Vrbas i Žabalj, kao i Sremska Mitrovica, Bogatić i Šabac. Pančevo i Opovo čine zaseban region, a Inđija je centar za Pećince, Rumu, Šid, Sremske Karlovce i Staru Pazovu. Upravljanje otpadom povezalo je Kikindu, Adu, Bečej, Novu Crnju i Novi Bečej u jedan region, odnosno Bačku Topolu, Čoku, Kanjižu, Mali Iđoš, Novi Kneževac, Sentu i Subotica, koja je centar. Zrenjanin je regionalni centar za Kovačicu, Sečanj, Titel i Žitište, Sombor za opštine Apatin, Bač, Kula i Odžaci, a Vršac za Alibunar, Belu Crkvu, Plandište. 

U skladu sa Prostornim planom Srbije u Novom Sadu je predviđena gradnja postrojenja za mehaničko-biološki tretman. Za iskorišćenje energije iz komunalnog otpada na teritoriji Republike je predviđeno samo jedno postrojenje, a njegova izgradnja je već započelo u Beogradu (Vinča).

Pored regionalnih sanitarnih deponija, na teritoriji svih jedinica lokalne samouprave trebalo bi formirati centre za sakupljanje otpada u koje će građani sami donositi otpad. Da bi se stvorila navika, odnosno iskorenila višedecenijska nebriga i nemar stanovništva, u odnosu na odlaganje otpada, neophodna su ulaganja u edukaciju, kao i podizanje svesti o značaju planskog odlaganja otpada. Osim toga, autori prostornog plana predlažu primenu principa „zagađivač plaća“. 

Regionalni Prostorni plan predviđa dalje smanjenje nastajanja ambalažnog otpada i podsticanje reciklaže, posebno u domaćinstvima, uz uspostavljanje primarne selekcije na mestu nastanka, odnosno razvrstavanje na izvoru. Neophodno je veće uključivanje javno-komunalnih preduzeća na lokalnom nivou, ali i revizija svih odluka o komunalnim delatnostima na teritorijama jedinica lokalne samouprave, kako bi se primenio sistem „zagađivač plaća“ na svakom pojedincu, odnosno utvrdile i finansijske naknade za one koji doprinose očuvanju životne sredine i razvrstavaju otpad. 

Jovana Vukašinović