Pandemijske bolesti u burnoj istoriji Sombora

Mada je ovdašnji živalj bio na udaru i dizenterije ili španskog gripa kao zaraze globalnog tipa, u kolektivnom sećanju i arhivalijama najčvršće je ukorenjena priča o epidemijama kuge i kolere, pa se zloslutno nameće asocijacija da svaka od trojstva mikroskopskih jahača apoaklipse za prvo slovo u imenu ima „k”.

Mada su sve epidemije bile strašne po posledicama, najveći pomor u varoši somborskoj u tim davnim vremenima izazvala je ipak kuga, koja se, u svom poslednjem velikom talasu na tlu Evrope pojavila u Marselju 1720, kada su je doneli mornari koji su prethodno posetili Kipar na kojem je zaraza harala. Od te „crne smrti”, kako je prozvana bubonska kuga, u prvom naletu bolesti, dok se još nije proširila na ceo evropski kontinent, stradalo je oko 100.000 ljudi, odnosno 50.000 tokom dve godine u samom Marselju, kao i još 50.000 u severnim provincijama i gradovima.

Smatra se da je kuga, u skladu s tadašnjim civilizacijskim napretkom, tačnije – činjenicom da se oskudnim prevoznim sredstvima boleština nije ni mogla tako brzo prenositi sa čoveka na čoveka – na prostore današnje Vojvodine došla dvadesetak

godina kasnije, i to preko Erdelja. Tako 1737. Ugarsko namesničko veće šalje preporuke Bačkoj županiji o preduzimanju preventivnih mera suzbijanja i zaštite od bolesti, među kojima su uvođenje propusnica, karantina, zabrane održavanja vašara, stočnih pijaca, čišćenja odeće i obuće... Ipak, i pored preduzetih mera, ta morija, čiji su se simptomi pojavljivali svega dan po kontaktu sa zaraženom osobom, uvukla se u Sombor već u jesen iduće, 1738. godine, kad franjevački samostanci beleže slučaj obolelog grčkog trgovca koji je zanoćio u jednom od somborskih svratišta, da bi već sutradan bio pronađen mrtav, a njegovi domaćini polegli kao snoplje s očiglednim znacima bubonske kuge. Na nesreću, znatiželjni svet se okupio u gostionici da vidi šta se desilo, pa je zaraza, čija je smrtnost bila čak 60 odsto, prosto buknula u varoši koja će tek desetak godina kasnije dobiti privilegovani status grada.

O tome koliki je pomor zavladao u Somboru svedoči podatak da su varoške vlasti, pored postojećih grobalja, otvorila još četiri, i to na četiri različita oboda naselja, ne bi li sprečile da se tada uobičajene posmrtne kolone uopšte sretnu na putu do konačnog počivališta umrlih od epidemije koja „nije birala” ni po polu ni po uzrastu. O tome svedoči i zapis fra Bone Mihaljevića, hroničara somborskog, u njegovom spisu „Kripost posle smerti živi”, u kojem on navodi : „Kada kuga poče sve moriti, niti komu hote oprostiti, već otrova staro i još mlado, da ostane srce svakom ladno. Šta je plača a i suza bilo! Kad je kuga morila nemilo”

Ta godina i dobra polovina sledeće protekla je u užasu svakodnevnog umiranja, da bi bolest jenjala s proleća pa je Ugarsko namesničko veće u maju 1739. zaključilo da je epidemija na prostoru Bačke županije izgubila svoju snagu. Ipak, pojedini slučajevi su se pojavljivali i nakon toga, pa je dvorska kancelarija zadržala sanitarne kordone sve do kraja 1740, nakon koje se ne beleži nijedan slučaj te bolesti, što se može

zahvaliti i potonjem otkrivanju vakcine protiv nje, a arhive beleže da se stanovništvo u Somboru protiv kuge počelo vakcinisati samo pet godina po njenom otkriću, 1801.

Ništa manje prestravljeni nisu u Somboru i okolini bili ni od kolere, koja se pojavila 1831, kad je samo u Bačkoj epidemija registrovana u 53 mesta, a od 14.147 obolelih su umrla čak 7.453. Kako je u samoj varoši već bila ustanovljena funkcija varoškog fizika, odnosno školvanog doktora medicine, danak toj pandemiji su platila sela, pa hronike beleže da je obim zaraze naterao meštane Bezdana, i tad jednog od najvećih sela u ataru Sombora, da osnuju prvu apoteku, dok je zarazi podlegao ogroman broj stanovnika Bačkog Brega. Epidemija kolere počela je u Stanišiću 27. avgusta 1831. a tokom nje je obolelo 18 osoba i umrlo 13. Kolera se opet javlja u Stanišiću i 17. avgusta 1836, kad je zaražene lečio bolničar Vilmoš Ofenbauer koji je došao iz Budimpešte i uspeo samo da umanji patnje jer je u Gornjem srezu, kojem pripada i Stanišić, umrlo čak 1.355 ljudi.

Mada nema pouzdanih podataka, legenda kaže da je „crna smrt”, odnosno epidemija bubonske kuge, bila „odgovorna” i za nastajanje jednog od najlepših spomenika somborskih, onog podignutog Presvetom Trojstvu na istoimenom gradskom trgu. Legenda, koja se pronosi i danas, kaže da su u znak zahvalnosti Bogu što je oslobodio varoš te morije, a po ugledu na njihove susede u Baji koji su to učinili još 1750, Somborci podigli taj spomenik, mada zapisi arhiva tvrde da je on 1774, dakle tri decenije po epidemiji, nastao kao zavetni poklon Paula Krušpera od Verboa, bačkog administratora Dvorske komorske administracije.       Milić Miljenović