Objavljena monografija Ljubice Budać „Begej Sveti Đurađ 1319-1947”

Reč je o mestu koje je po hrišćanskom svecu Georgiju prvobitno dobilo ime najverovatnije već u 13. veku, budući da prvi pisani podatak datira iz 1319. godine kao već postojeće selo. Druga godina koja se spominje u samom nazivu knjige je u prošlom veku; naime, 1947. godine mesto postaje Žitište odlukom tadašnjih vlasti, a to ime zadržalo se do danas.

– Žitište je imalo veliku nesreću da 1953. godine proda svu opštinsku dokumentaciju u stari papir. Praktično, 200 godina duga istorija nestaje, tako da je proces ovog istraživanja bio veoma dug i bilo je potrebno obići sve arhive, kako u zemlji, tako i u inostranstvu, kako bismo mogli koliko-toliko da rekonstruišemo sliku mesta. Naravno, ona nikad nije celovita i potpuna, ali ovo je monografija koja je pisana kao naučno-istraživački rad, ali i srcem – istakla je Budać na promociji koja je u petak održana u Arhivu Vojvodine.

Prisećajući se celog istraživačkog procesa, koji je autorku odveo na nesvakidašnje istorijsko putovanje, najstariji pronađeni dokument u kom se prvi put spominje selo Begej Sveti Đurađ, nalazi se u Nacionalnom arhivu Mađarske, a reč je o povelji iz 1319. godine kada je kralj Karl Robert Anžujski ovo naselje darovao mađarskoj plemićkoj porodici Kartali koja je upravljala selom dva veka.

Monografiju „Begej Sveti Đurađ 1319-1947” izdalo je istoimeno Udruženje građana iz Žitišta, uz podršku Arhiva Vojvodine. Urednica izdanja je Sanja Dakić, a recenzent je dr Milan Micić.

– Ponekad treba vremena da se zavičaj zavoli – istakla je urednica monografije Sanja Dakić, pojasnivši da rad na ovoj knjizi ima i ličnu perspektivu, budući da je i sama rodom iz Žitišta. – Ta lična perspektiva mi je omogućila da proživim svaki redak ove knjige, da se saosetim sa onim na čemu radim, što nije često slučaj. Samim tim bolje sam i razumela svoj zavičaj.

Svestan impresivnosti ovakvog izdanja, recenzent dr Milan Micić ističe da knjiga počiva na ogromnoj arhivskoj građi koja pomera perspektivu istorijskog gledanja.

– Prilikom ovog istraživanja autorka spušta svoju istoriografsku sondu do čoveka, pojedinca, porodice i samo kroz ovakva istraživanja vi možete da vidite istorijske ljudske sudbine, kako čovek kroz vekove trajanja na malom prostoru postoji, koja su mu htenja, nade, kako se raduje i tuguje, kako se ta takozvana velika istorija prelama na njemu u toj tegobi i radosti koje nosi sam život. Knjiga je reprezentativna u svakom smislu – rekao je dr Micić.

– Srednjovekovne diplome su kuriozitet ove knjige jer su ujedno prvi put i odštampane, a neke od njih su izuzetno interesantne i za istoriju Zrenjanina – navodi Budać i pojašnjava da se Begej Sveti Đurađ do sada čak tri puta „šetao” po banatskim atarima, ali da je uvek nosio isto ime. – Prvobitno se selo nalazilo prema današnjem Banatskom Dvoru, na obali Starog Begeja, od 1319. godine pa do početka 18. veka, kad se seli na teritoriju „vašarišta”, kod današnjeg groblja, dok je treća lokacija nastala u 19. veku na sadašnjem mestu. Uvek je nosilo isto ime, nebitno da li su tu živeli Nemci, Mađari ili Srbi, a isključivo se tako zvalo jer je Sveti Georgije bio jedan od najpoštovanijih hrišćanskih svetaca, koji je ujedno i bio zaštitnik poljoprivrednika. Nema baš vidljivih ostataka starog sela, jer su tu zemlju seljaci, proteklih 150 godina, orali. Ali, ako bi došlo do nekih arheoloških istraživanja, budući da je to mesto proglašeno arheološkim lokalitetom, verovatno bi se mogli naći ostaci prve katoličke crkve koja je bila u starom selu.

Insistirajući na malom običnom čoveku koji je živeo u Begej Svetom Đurđu, istoimena monografija prikazuje kako se nekad živelo, čime su se ljudi bavili, kakvu su imali arhitekturu, čemu su se radovali, šta ih je mučilo.

– Početkom 18. veka, po oslobađanju od turske vlasti, Begej Sveti Đurađ se opet spominje u spisima, i to kada je Banat, po planu bečkog dvora, zapuštene oblasti pune močvara, ritova, šuma, pune epidemija, pretvorio u takozvanu žitnicu monarhije! Begej Sveti Đurađ, koji je građen stihijski do tada, sa kućama koje nisu bile ušorene, početkom 19. veka, po doseljavanju Nemaca, biva razvijano po planu i postaje jedna uređena opština na novoj lokaciji. Zidaju se pravoslavna i katolička škola, crkve, bircuz, zgrada opštine, i sve ono što čini da se zajednica okuplja oko jednog centra. Takođe, ne smemo zaboraviti ni da je istoriju ovog mesta tokom dva veka oblikovala i vlastelinska porodica Kiš od Itebeja, koja je u nekoliko generacija upravljala tzv. Itebejskim i Elemirskim vlastelinstvom, i zahvaljujući čijem delovanju je tadašnji Begej Sveti Đurađ naveden kao jedna od najuzornijih opština tadašnje Austrougarske monografije. Po čemu mi porodicu Kiš pamtimo jeste park koji su napravili u Žitištu u periodu od 1817. do 1821. godine. Reč je o parku engleskog tipa koji je projektovao najugledniji pejzažni arhitekta tog vremena.

Na ponos svih meštana današnjeg Žitišta, koji kroz ovu monografiju zaistinski imaju priliku da upoznaju, a samim tim i da suštinski zavole svoj zavičaj, jeste i podatak da se školstvo u Banatu prvi put spominje upravo u Begej Svetom Đurđu.

Lea Radlovački

Foto: S. Šušnjević