Manastir Veliku Remetu STEFAN DRAGUTIN OSNOVAO A IGUMAN STEFAN 700 GODINA KASNIJE PREPORODIO

Dok razmišljam o toj legendi obilazim lepo uređeno imanje oko manastira. Čega tu sve nema: košnica sa pčelama; potoka sa drvenim vodeničnim točkom; još jednog potoka koji završava u jezercetu sa ikonom u tehnici mozaika a iznad kojeg je replika Vitlejemske pećine; jezerce sa guskama i patkama, drvene kućice; slike posvećene patrijarhu Germanu sa sloganom na srpskom i engleskom: "Praštamo - da, zaboravljamo - ne!".

Pošto je selo Velika Remeta danas uglavnom vikendaško naselje sa lepo uređenim kućama, ovde ne dolazi toliko da izražaja sindrom "manastiri u zlatu - sela u blatu", kao što je to slučaj u Jazku, Bešenovu ili Krušedolu. U tim selima o kojima sam u ovom serijalu pisao - veliki broj kuća je napušten ili srušen, domovi kulture u razvalinama - dok pored njih stoje lepo uređeni i održavani manastiri.

Postoji jedan pisani podatak iz 1509. da je izaslanik-kaluđer despotice Angeline Branković dolazio u manastir posvećen Svetom Dimitriju a manastir Velika Remeta je upravo posvećen ovom svetitelju pa se veruje da je o njemu reč. Prvi pomen manastira je iz 1543. u fermanu sultana Sulejmana Prvog gde su regulisani zemljišni odnosi između manastira i susednih spahija. U zvaničnim izvorima Velika Remeta se pod tim imenom javlja prvi put 1562. Prvi pisani pomen o bogoslužbenim knjigama u manastiru je iz 1568…

Manastirska crkva prvobitno je građena u stilu „raške škole“, ali su obimni građevinski radovi u 18. veku učinili crkvu klasičnnom baroknom građevinom što je čest slučaj sa fruškogorskim manastirima. Manastir je živopisan u 16. veku i iznutra i spolja. Ostaci fresaka se iznutra mogu videti još samo u oltarskom delu i delovima apsida, a spolja u niši iznad severnih vrata i na južnoj strani. Vremenu oslikavanja ikonostasa pripadaju gornje partije zidova i svod, kao i većina konaka koji okružuju crkvu, izvedenih kombinacijom kamena i opeke u duhu baroka i doprinose izgledu utvrđenja. Danas je manastir sveže oslikan freskama kakve viđamo u svim novijim crkvama u Vojvodini.

Manastir je dosta stradao 1716. prilikom poslednjeg i konačnog povlačenja Turaka iz Panonske nizije i tada je izgoreo jedan deo biblioteke i manastirski arhiv. Poznato je da je obnova od Turaka porušenih konaka započela 1720. kada je bratstvo započelo da pribavlja građu. Kao ktitor manastira 1722. godine javlja se arhiepiskop Vikentije Popović, čijom zaslugom su na severnoj strani sazidane tri ćelije, dve kuhinje i zasvedene podrumske prostorije ispod njih.

Barokni zvonik sa kapelom, posvećen je rođenju Svetog Jovana Preteče (Svetog Jovana Krstitelja) pridodat je 1735. i spada u najviše zvonike. Gradio ga je od 1733 do 1735. nemački graditelj Johanes Vilhelm, prema naruybini dvojice braće iz Karlovaca, Jakova i Andreja Andrejevića. Preko zvonika se ulazi u crkvu sa zapadne strane.

Do 1941. u Crkvi Sv. Dimitrija se nalazio zanimljiv ikonostas, koji ne predstavlja jedinstvenu celinu, već je iz različitih perioda, sa ikonama različitih vrednosti. Na vrhu se nalazio duborezni slikani krst iz 17. veka. Preston ikone  su potpisane i takođe su iz 17. veka. Rađene su 1687. u ruskoj carskoj radionici, njihovi autori su Tihon Ivanov, Spiridon Virigorjev, Jovan Maksimov, Leontije Stefanov, a došle su su u manastir za vreme Velike seobe Srba 1739, iz manastira Rakovica, kao dar iz Rusije, za diplomatske usluge u doba Karlovačkog mira. Nove ikone za ikonostas, nepoznatih autora, izrađene su u prvoj polovini 18. veka. Tri najdragocenije ikone sa nekadašnjeg ikonostasa se čuvaju danas u Galeriji Matice sprske, dok se jedna od Tihona Ivanova nalazi u zimskoj kapeli…

1721. ovde je boravio Jerotej Račanin koji je opisao svoj put u Jerusalim (1705). To je, inače - prvi putopis u srpskoj književnosti. Na početku Drugog svetskog rata, nakon pada Kraljevine Jugoslavije i njene okupacije od strane Nemaca i njihovih saradnika, manastir Velika Remeta, kao i čitav Srem, potpali su pod upravu kvislinške NDH. Srpski pravoslavni manastiri su se našli na udaru vojnih vlasti pretrpevši veliko razaranje i pljačku. Takva sudbina je posebno pogodila Veliku Remetu, koja je temeljno opljačkana, a zatim razrušena.

U manastir su ušle ustaške jedinice i u njemu ostale sve do proleća 1943, tako da kada je komisija zagrebačkog Muzeja za umjetnost i obrt 10. septembra 1941. na čelu sa Vladimirom Tkalčićem došla da popiše imovinu manastira i da je odnese u Zagreb, dobar deo manastirskih dragocenosti već bio pokraden ili uništen.

Komisija je preuzela svega oko 60 predmeta iz crkve, riznice i biblioteke, te dva portreta iz salona: ruskog cara Petra Velikog i Andreje Andrejevića. Od knjiga je preuzeto nekoliko „srbulja i rukopisnih dela“, dok su manastirska arhiva i preostala dobra bila pokradena, uništena ili su propala. Kada su u proleće 1943. ustaše napuštale manastir one su ga i spalile. Kube i krov crkve su srušeni, unutrašnjost crkve je upropašćena (freske su premazane), zapadno krilo konaka je sravnjeno sa zemljom, dok su ostali konaci pretrpeli velika oštećenja.

A onda je Stanko pokucao na manastirska vrata

Starešina manastira, Iguman Stefan (svetovno - Stanko Vučković), iako je već zagazio u sedamdesete godine života uvek sa osmehom dočekuje hodočasnike. Duge sede brade, vedrog pogleda i veselog duha, izgledajući kao kakav starozavetni prorok, nudi goste medom i manastirskom jabukovačom...

Pre tri i više decenija slika manastira Velika Remeta bila je prilično nevesela: dve monahinje, sa igumanom Danilom, jedva su sastavljale kraj s krajem, svetinja zapuštena i ruinirana, vernika malo, put do manastira izlokan i uzan. Istoimeno selo je lagano izumiralo i nije imalo budućnost, što je čekalo i manastir.

Zato, kad je na manastirska vrata pokucao Stanko Vučković iz okoline Mrkonjić Grada u Bosni, jedna od monahinja rekla je: "Sam te je Gospod poslao!" što se kasnije i pokazalo kao tačno.  Stanko je do trenutka dok nije odlučio da dođe u manastir vozio kamione "Transšpeda", proputovao Evropu, Rusiju i pola Azije,  devedesetih je učestvovao i u ratnim sukobima u BiH a onda se nakon jednog događaja kod Jajca 1992. u njemu nešto prelomilo...

-Mi Vučkovići smo deo crnogorskog plemena Drekalovići. Čast nalaže da se brani svoje, ali u tom ratu najteže je bilo biti ratnik i čovek. Srećom, prošao sam čistih ruku, a posle ranjavanja, dobrih godinu dana lečio sam nogu samo da bih je sačuvao! – ispričao je monah Stefan.

-Posle jednog granatiranja, zakačio me je geler i dobro mi pocepao levu nogu. Počeo sam da se znojim i ubrzo sam se onesvestio. Bilo je tu mnogo mrtvih, a moji saborci računajući da i od mene nema ništa, zajedno s njima, strpaše me u mrtvačnicu. Ležao sam na jednom stolu i posle nekoliko sati počeo sam da dolazim svesti. U prvi mah nisam znao gde sam. Prijatelji su bili u šoku. Tada sam odlučio da promenim život!", priča iguman Stefan. Pozdravio se sa najbližima i zaputio u Veliku Remetu u kojoj je pre toga bio samo jednom, još kao mladić. Nije znao šta ga tamo čeka i da li će ga prihvatiti. Ostalo je istorija.

Dragocenosti iz manastira su čuvane u Zagrebu sve do 1946. godine kada je tamo otišla srpska državnocrkvena komisija, koja je trebalo da izvrši popis i preuzimanje kulturno-istorijskog blaga koje je u toku Drugog svetskog rata odneseno iz crkava i manastira Srpske pravoslavne crkve sa područja NDH. 1946. od preostalih predmeta formiran je Muzeja Srba u Hrvatskoj 1946. godine, kao posebno odeljenje unutar Muzeja za umjetnost i obrt, koji je tokom reformi 1963. godine ušao u sastav Povijesnog muzeja Hrvatske, a zatim nakon što je ovo srpsko odeljenje ugašeno i predmeti integrisani u druge zbirke Hrvatskog povijesnog muzeja, 29. maja 1984. godine izvršen je još jedan povraćaj predmeta iz Eparhije sremske, koji su nakon rata zadržani u Zagrebu i tada je manastiru izvršen povraćaj dva portreta.

Manastirski kompleks danas čine crkva crkva posvećena svetom Dimitriju, kapela svetog Jovana Krstitelja iz 18. veka i kapela Uspenija Presvete Bogorodice iz 1970.

Manastir ima najviši zvonik u Sremu (38,6 m) i sa sve četiri strane je opkoljen spratnim konacima. Manastir poseduje mali muzej stare srpske muzike, delo Dimitrija Stefanovića, muzikologa i direktora Muzikološkog instituta.

Nastavljam dalje ka selu Velika Remeta i stižem do zapuštenog i u korov zaraslog spomenika na kojem piše "Palima za slobodu". Česta slika širom Srema posledica je ideoloških promena proteklih trideset godina u našim krajevima. Naime, dok su od 1945. do 1990. većina manastira bili zapušteni a spomenici borcima NOB-a uredno održavani, proteklih 30 godina situacija se promenila pa je po pravilu - obrnuto. A ne bi trebalo tako da bude jer upravo deca, unuci i praunuci tih žrtava iz Drugog svetskog rata - danas svakodnevno prolaze pored tih zapuštenih spomenika.

Prolazim pored krsta podignutog 1907. od strane "Uberijalne zadruge opštine Velika Remeta" i popularnog restorana "Šumski raj". Većina kuća je, kako sam rekao, lepo održavana ali ima i onih potpuno napuštenih i zaraslih u travu. Lepo uređeno groblje nalazi se sa leve strane puta u senci četinara. Svakako je danas više meštana na groblju nego u kućama, prema poslednjem popisu ima 44 stanovnika prosečne starosti 52 godine što je nekih 10 godina iznad vojvođanskog proseka.

Na mestu gde se simbolično spajaju Manastirski put i Partizanski put nalazi se ergela sa konjima i nekoliko brvanara. Tu je i novopostavljeni krst, sličan onima koji niču širom Eparhije sremske - sa natpisom "Sa ovim pobeđuj!" sa jedne i "Dobrodošli na svetu Frušku goru" sa druge strane.

Robert Čoban