BICIKLOM KROZ VOJVODINU – PADINA Jedinstveni dijalog Tita i Martina Lutera preko ograde crkvene porte
Na ulazu u Padinu dočekuje nas Daniela Zloh Kuharik, mlada žena, novinarka kojoj je pripao „zadatak” da nas provede kroz ovo idilično slovačko selo u opštini Kovačica.
Centrom mesta dominira impresivna bela zgrada Slovačke evangelističke crkve čiji toranj izranja iz krošnji visokog drveća kojim je okružena.
Temelji Slovačke evangelističke crkve u Padini postavljeni su 15. septembra 1834. a celokupno zdanje koje je gradio arhitekta Bartolomej Haneka, završeno je 1839. Crkva je osvećena 31. oktobra 1841. u prisustvu sveštenika iz Bačkog Petrovca, Aradca, Gložana i Kovačice. U okviru crkve je sagrađena i zgrada parohijskog doma 1844. a godinu dana kasnije i škola sa 4 odeljenja. Tokom godina, crkva je više puta obnavljana, a 1925. postavljena su 3 nova zvona. Unutrašnjost crkve je prostrana, bele boje bez ornamenata a jedina slika je ulje na platnu koja se nalazi u oltaru a naslikao je Adam Poničan i predstavlja Isusa kako kuca na vrata ljudskih srca. U ovom hramu se osim bogosluženja održavaju i koncerti ozbiljne muzike.
Penjemo se na crkveni toranj, na zvonima nalazimo natpis - „Majstor Viktor Šikić, Zagreb”. Pogled na selo je impresivan - puno je zelenila, sve kuće izgledaju lepo, sveže okrečene sa uredno održavanim krovovima. U crkvenoj porti nalazi se bista Martina Lutera, osnivača protestantizma koja gleda u pravcu škole.
Danijela nas vodi u Etno dom odmah pored crkve koji je zapravo nekadašnja kuća gde je stanovao crkvenjak. 2006, u čast 200 godina doseljavanja Slovaka u Padinu grupa meštana sela zajedno sa Udruženjem žena, koje su bile inicijatori, renovirala je kuću, opremila je starim stvarima koje su skupili po selu želeći da pokažu kako su živeli preci današnjih Padinčana. U prvoj sobi, odnosno u predsoblju, se nalaze stare fotografije, koje prikazuju istoriju Padine, dok sobe prema ulici su uređene kao dnevna i spavaća soba. Kuhinja se koristi, za kuvanje i pečenje (peče se hleb i krompir u paorskoj peći). Na zidu je i nekoliko „domaćica” sa prigodnim i šaljivim porukama za gazdaricu kuće i njenog dragog.
Mesto danas ima oko 5.000 stanovnika od kojih su gotovo svi (97%) Slovaci. Pored dominantne Slovačke evangelističke crkve u selu postoji još nekolicina manjih verskih zajednica - Evangelistička metodistička crkva, Zavetna crkva Sion, Adventistička crkva, Kristova duhovna crkva... Padinu su 1806. osnovali Slovaci koji su se ovde doselili iz planinskih delova centralne Slovačke. Za meštane ovog sela često se kaže da su malo prgaviji od svojih suseda doseljenih dve godine ranije u Kovačicu, jer su poreklom iz brdskih krajeva.
Pre nego što su Slovaci naselili Padinu 1806. na ovom prostoru se nalazilo naselje sa ovim imenom. Tu su najpre živeli Rumuni, a potom Srbi. I samo ime “Padina” je srpskog porekla. Ali život na ovom prostoru nije bio lak i zato su se stanovnici odselili i mesto je opustelo. U tom periodu Vojvodina je pripadala Austriji i na tom prostoru se nalazila vojna granica Osmanskog carstva. Padina je bila osnovana kao graničarsko naselje sa ciljem da se ojača vojna granica. Situacija se na ovom prostoru kroz prvi srpski ustanak protiv Osmanskog carstva 1804. destabilizovala. Vojne vlasti Habsburške monarhije morale su brzo da reaguju i odlučile su da ojačaju granicu. Da bi granicu mogli bolje da kontrolišu odlučili su da Padinu nasele slovačkim, a Samoš srpskim stanovništvom.
Vojne vlasti su izmerile 83 parcele i sagradile male kuće od blata, kako bi se novo stanovništvo moglo naseliti. Sagrađene su bile i opštinske zgrade od kvalitetnog materijala. Tek posle dve godine, Padina je mogla da primi novo stanovništvo, ali pod veoma teškim uslovima. Slovaci u Padinu dolaze u dve grupe. Prva grupa je došla kad je Padina bila osnovana, 1806. a druga dve godine kasnije 1808. Svaka grupa se sastajala od 80 porodica. To su bile porodice iz županija Novohradskej, Peštianskej i Gemerskej. Samo manji broj porodica je došao je iz županija Liptovskej i Nitranskej.
Za drugu grupu Slovaka odgovoran je bio Martin Hamaliar (prvi sveštenik). Hamaliar je predlog da se doseli još 80 porodica dao nadvojvodi Ludvigu, koji je bio upravnik Vojne granice. Broj stanovnika nije odgovarao veličini atara, te je zato bilo potrebno da se naseli još više ljudi. Nadvojvoda Ludvig je obećao da će iskopati i sagraditi nove bunare. Zbog toga je Hamaliar predložio da selo dobije ime po nadvojvodi Ludvigu “Ludvigsdorf” (Ludvigovo selo). Kasnije je to bilo na mađarskom jeziku - Lajošfalva. Ipak, stanovnici su selo zvali Padina, po starom, srpskom nazivu koji su zatekli.
Život prvih slovačkih porodica nije bio nimalo lak, borili su se protiv nedostatka vode i peščanih vetrova koji duvaju iz pravca Deliblatske peščare. Jedan bunar nije bio dovoljan i stanovnici su morali da odlaze u Kovačicu po vodu. Zbog toga su Padinci vodu cenili i štedeli. Kako 1814. još uvek nisu bili sagrađeni novi bunari, stanovnici odlučuju da napuste Padinu. Vlasti vojne granice to nisu dozvolile. Zahvaljujući molbi sveštenika Jana Stehla, Padina je 1817. dobila pet bunara.
Odmah pored Slovačke evangelističke crkve nalazi se Osnovna škola Maršal Tito. Pred njom - bista pokojnog Predsednika SFRJ zagledana u onog Martina Lutera u porti. Ovaj jedinstveni „dijalog” dvojice vođa, jednog političkog i drugog verskog - Josipa Broza Tita i Martina Lutera nisam sreo nigde u Vojvodini.
U parku ispred škole nalazi se i spomenik podignut meštanima pogidnulim u NOB-u. Spomenik je okružen ljiljanima a pored imena žrtava nalazi se i stih: „Mi nepadosmo na kolena, majčice moja, majko bolna!”, Palo Bohuš.
U Padini se početkm jula održava jedinstveni Valley Echo Rock Fest, poznat i pod imenom „Vudstok u malom”. Festival se održava od 2020. u dolini Višničkove šume, malo izvan naseljenog mesta. Glavni cilj je, kažu meštani, očuvati muzičke pravce poput roka, bluza, metala i alternativne muzike. Ono što se čuje nije samo muzika, nego i važna poruka. Poruka koja je nametnuta od strane dosadašnjih posetilaca - a to je sloboda! Organizator ovog festivala je udruženje Underground Rock Music Club.
„Sama ideja je stara koliko i mi, ali pokretač cele priče je dobar sklop ovdašnjih ljudi i koronavirus. Pre četiri godine, kada je sve bilo zatvoreno, došli smo na ideju, da pobegnemo van naselja, na Alaš. Prvobitna zamisao bila je slušanje Pink Flojda, ali zašto bismo slušali ako već sami možemo da sviramo. Nakon te prve godine, shvatili smo da bi bilo dobro pozvati više bendova i napraviti festival“, objasnio je medijima Pavel Cicka, jedan od osnivača festivala.
Padinci su posle Drugog svetskog rata sve više i više počeli pokazivati interes za edukacijom pa su 1964. počeli da grade novu zgradu škole koja je otvorena 13. novembra 1966. Odlukom kabineta Predsednika Republike 11. juna 1969. ova osnovna škola je dobila naziv po Titu. Danas je Padinska osnovna škola, zajedno sa ulcinjskom, jedina na prostoru bivše Jugoslavije koja nosi ime jugoslovenskog predsednika. Takođe, škola ima i Titov kutak, gde se nalaze razne Titove stvari (biste, slike, dokumenti...). U izlogu škole nalaze se tabloi (panoi) sa fotografijama malih maturanara koji su ove godine završili 8. razred. Impresivan broj dece (čak 60 maturanata ove godine) na tablou daje nadu da se Padina nalazi među retkim vojvođanskim selima za koje se može reći da imaju budućnost.
Kako ga još nisam poznavao u vreme dok smo u maju 2021. na biciklima obilazili Čelarevo, ovo je odlična prilika da pomenem Petra Dešića, umetnika koji je autor više hiljada fantastičnih etnografskih fotogragrafija koje svedoče o životu na vojvođanskom selu. Petar posebno voli da fotografiše vojvođanske Slovake, njihove crkve, narodne nošnje, običaje... Zanimljivo je da Petar nema nikakvih dodirnih tačaka sa Slovacima, živi u Čelarevu a odrastao je u Drvaru odakle se doselio sa porodicom 1995. Petar radi u Čelarevskoj pivari u pakirnici a fotografijom za koju je postao pravi mag - bavi se iz ljubavi. Obišao je sva vojvođanska sela u kojima žive Slovaci i oni su najčešći predmet njegovog interesovanja mada sam video i odlične fotografije nastale u mađarskim, šokačkim i srpskim selima.
Serijal njegovih „zimskih fotografija” iz Padine predstavlja možda nešto najlepše i najautentičnije što je objektivom zabeleženo u Vojvodini od kako je Saša Petrović završio snimanje „Skupljača perja”.
U drugom nastavku priče iz Padine za sedam dana čitaćete o još jednom Etno muzeju u ovom selu i uzbudljivoj životnoj priči njegovog osnivača i vlasnika. Posetićemo jedan od bunara iz 1814. iz kojeg se uz pomoć konjske snage vadila voda kao i jedinstveno padinsko groblje.
Robert Čoban