BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Deč i Ašanja

Sveže asfaltiranim novim putem ulazimo u Deč i stižemo do centra u kojem se nalazi crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem. Kao i u većini sela u ovom delu Srema, hram je podizan tri puta za vreme Austrijske carevine.

Prva crkva je sagrađena od drveta 1750. a osvećena 19. aprila 1752. Druga je sastavljena od pletera i pokrivena šindrom 1797. Treću je zidao 1828 – 1831. Mojsije Janković, zidar iz Sremske Mitrovice. Pevnice, arhijerejski tron i stolove od lipovog drveta izradio je 1834. Pavle Bošnjaković. Ikonostas i ripide su rad drvorezbara Georgija Devića 1839 – 1841. Unutrašnjost Crkve i ikonostas oslikao je Konstantin Pantelić 1848 – 1851. Pojedine ikone pozlaćene su 1851.

Crkva je oštećena u Drugom svetskom ratu, tada je srušen deo zvonika i krova. Prvobitni zvonik je imao kupolu i satove na sebi što se može videti na crno-beloj fotografiji na panou u crkvi.

Paroh u Deču je jerej Nedeljko Kovač koji nas je ljubazno dočekao, poklonio nam nekoliko knjiga posvećenih ovom selu i rekao da bi i njemu dobro došao bicikl da skine koji kilogram.

U jednoj od knjiga koju mi je sveštenik Kovač poklonio - “Deču sa ljubavlju” našiao sam na pesmu Ranka Ljubičića pod naslovom “Poklon bratu Đoki i snaji Jelici”:

Druga zanimljiva knjiga koju sam dobio od sveštenika delo je Stevana Koraća, našeg starog znanca o kojem sam pisao u reportaži iz Vojke. Stevan je hroničar ne samo svog sela Vojke nego i celog ovog dela Srema i zna kome pripadaju skoro sve nadgrobne poloče iz 18. i 19. veka na ovdašnjim grobljima, mnoge od njih, poput onih na Jevrejskom groblju u Staroj Pazovi lično održava i čisti.

Stevan je napisao knjigu “Igumanija Melanija, mati sremska i srpska” koja se bavi zanimljivom biografijom Melanije Belegišanin. Majka Melanija je rođena baš u Deču 1. februara 1886. Otac joj je bio Jefrem Belegišanin, paroh u ovom selu a majka Milica rođena je u porodici Subotić. Melanija se sa 23 godine udala za sveštenika Nikolu Krivokućina koji je prvobitno radio kao pomoćnik njenog oca Jefrema. Za vreme Velikog rata ona sa suprugom i ocem napušta Deč i jedno vreme živi u Nišu da bi kasnije bila deo Albanske golgote tokom koje je njen otac Jefrem preminuo i tu je i sahranjen. Melanija je sa suprugom otišla u Italiju gde su živeli tri godine. Posle rata 1919. vraćaju se u Deč a iste godine preminuo je i njen suprug Nikola, umoran i izmučen od rata i lutanja po svetu. Melanija se tada posvetila monaškom životu i otišla u manastir Hopovo a kasnije u Kuveždin. Ostala je upamćena kao vrlo stroga monahinja koja je vodila računa ne samo o manastiru nego i o ekonomiji, dečijem domu, zabavištu...

Za vreme Drugog svetskog rata prvo su ustaše pa posle partizani poharali manastir Kuveždin. U septembru 1941. ustaše su odvele Melaniju i ostale monahinje u manastir Caprag u Slavoniji ali su ih tri nedelje kasnije pustili. Preminula je 1942. u manastiru Vavedenje u Beogradu…

“Bjeli golub Pepeljugi priča, da će skoro viđet kraljevića!”, kaže jedna od “kuvarica” na zidu prostorija Udruženja žena “Veselice” iz Deča, odmah preko puta crkve.

Druga “kuvarica” postavljena iznad lavora za umivanje poručuje: “Hladna voda dobro prija, umij se ti, pa ću i ja!”. Verica Vidicki nam pokazuje stari nameštaj i posuđe i priča kako njihovo udruženje pored pravljenja domaćih kolača čuva tradiciju pečenja hleba na starinski način: “Hleb je ispečen u furuni, što se vidi po kori. Tako su pekle naše bake, zamese nedeljom i peku ponedeljkom. Trajao je nedelju dana, nikada nije bio tvrd, uvek mekan, pa kad mi kao deca dođemo kući iz škole, namažemo na hleb masti i to su bili kolači za nas, kad su naši roditelji na njivi”, priča Verica i obećava da će nas pozvati na jednu od sledećih manifestacija...

Prema istorijskim arhivima današnje selo Deč bilo je svojevremeno imanje plemića po imenu “Dečko” i po njemu je dobilo naziv. Ime tog plemića spominje se 1498. Do ovih podataka došao je prota D. Marković u arhivama u Londonu u koje je imao uvid za vreme izbeglištva. Prema tim podacima u selu je 1756. bilo 45 kuća sa 250-300 duša.

U aprilu 1767. po odluci austrijskog Dvorskog ratnog saveta, Deč je ušao u sastav Petrovaradinske Lajb kompanije. Selo je do tada bilo u sastavu vlastelinstva Vojke. Istorijski spisi kažu da je šumar 1815. bio Ilija Rakić. Trgovac Avram Georgijević je 1828. iz Deča pretplatnik Vukovog kalendara “Danice”.

Prema popisu iz 2011. Deč je imao 1.491 stanovnika. U mestu nema nijednog kafića pa odlazimo u dvorište Verice Vidicki iz UŽ “Veselice”. Dok čekamo da nam Verica skuva tursku kafu dolazi njen sin koji radi u Vojsci Srbije, priča nam kako je odlučio da se iz Beograda sa porodicom vrati u rodni Deč, za decu je bolje, kaže, a na poslu u glavnom gradu je za manje od pola sata.

Pre odlaska i Deča posetili smo i Konjički centar Horseland, sličan onom koji smo videli u Belegišu mesec dana ranije. Vlasnici konja ovde drže svoje ljubimce na pansionu. Tu su još i manjež, hipodrom, kafić, škola jahanja i dve perfektno održavane i čiste štale.

Ponovo prolazimo pored usnulih pasa ispod velikog krsta na raskrnici “Preka kaldrma” i stižemo u Ašanju.

Prema popisu iz 2011. u ovom selu je bilo 1.365 stanovnika. Tokom istorije sela zabeleženih pod ovim imenom bilo je više. Ašanja je 1714. zabeležena kao naseljeno mesto. Kasnije je opustela, pa se opet 1756. javlja kao naseljena i to kao malo naselje sa 18 domova.

U Ašanji se nalazi i ambar sa kotobanjom iz 1929. Objekat je pod zaštitom zakona ali kao i mnogi slični u Sremu - u veoma lošem stanju. Zabat na uličnoj strani bio je oslikan temama i ličnostima iz srpske istorije. U poljima na koja je gredicama podeljen, samouki slikar Ivan Milovanović Ayić prikazao je scene Krunisanje cara Dušana, Seoba Srba i Hajduk Veljko. Slike su uništene za vreme Drugog svetskog rata.

Crkva u Ašanji podizana je takođe tri puta, a sva tri hrama bila su posvećena Saboru Svetog Arhangela Gavrila. U periodu između 1750 – 1752. izgrađena je crkva od hrastovog drveta, pletera i trske. 24. maja 1755. osvetio je episkop Partenije Pavlović. Između 1835 – 1838. zidana je nova Crkva od kamena i cigle. 1853. postavljena su nova zvona. Novi ikonostas je 1898. sačinio Luka Aleksejević iz Novog Sada. 1899. sazidana je nova ograda. Po zapisu o proslavi stogodišnjice Crkve vidi se da je bila lepo uređena i okrečena. Crkvu je 1944. minirala i srušila nemačka vojska. Posle rata od ostataka Crkve napravljen je Dom kulture u selu. Od stare crkve ostalo je samo nekoliko ikona sa starog ikonostasa. Gradnja nove crkve započeta je 1970. godine i dovršena 1981. kada je crkvu osvetio i predao narodu episkop Andrej Frušić.

Kao prvi Slovak u Ašanji u crkvenim zapisima spominje se Pavel Podlavicki, koji je došao iz Stare Pazove 1892. Slovački doseljenici ovde su dolazili i iz bačkih naselja: Bačkog Petrovca, Gložana, Kulpina, Selenče i drugih…

U razdoblju između Prvog i Drugog svetskog rata u Ašanji je postojala škola u kojoj su se učili ne samo srpski nego i slovački i nemački jezik. Nakon Drugog svetskog rata, kada su svi učenici zajedno počeli učiti u jednom razredu, nastava se odvijala na srpskom jeziku, a tako je i danas.

Slovačka evangelička crkva u Ašanji utemeljena je 1902. kada je crkva kupila i parcelu, koju je obnovio Mikulaš Abafi - župnik iz Surčina. Tri godine kasnije posvećena je molitvena kuća koja je 1908. dobila zvonik s dva zvona.

Tokom Prvog svetskog rata zvona su rekvirirana, ali su nakon rata kupljena nova. 1986. sagrađen je novi Župni dvor. Trenutno u ovoj crkvenoj skupštini pripada 40 članova, a bogosluženja se održavaju tri puta godišnje.

Stanovnici Ašanje slovačkog porekla od početka su bili koncentrisani u jednom delu naselja, posebno u jednoj ulici koja je i danas poznata kao Slovački šor. Međutim, trenutno ovde živi samo nekoliko slovačkih porodica. Mlada generacija u Ašanji kao i na drugim manjim mestima podložna je aktuelnim trendovima i migrira u urbanu sredinu. Nedostatak radnih mesta, nedovoljna saobraćajna povezanost i gotovo nikakva kulturna događanja u naselju samo su neki od razloga zašto mladi napuštaju ovu sredinu.

U Ašanji se svake godine održava priredba posvećena proslavi zaštitnika naselja - Svetog Arhanđela Gavrila kojoj je 2009. dodata gastronomska manifestacija tzv. Gibanicijada, na kojoj se priprema gibanica, savijača od lisnatog testa najčešće punjena sirom.

Miroslav Benka, poznati vojvođanski reditelj, glumac i scenograf, rođen je u Ašanji 22. aprila 1956. Režirao je više od šezdeset produkcija klasičnog i savremenog dramskog repertoara kao i dokumentarne filmove, televizijske emisije, muzičke spotove, radijske predstave i multimedijalne projekte. Učestovao je na mnogim domaćim i stranim festivalima, na kojima je osvojio značajne nagrade, poput Grand Prija na Teheranskom pozorišnom festivalu 2006. i Nagrade za najbolju scenografiju na festivalu u Egiptu 2007.

 Robert Čoban